1986’da yaşanan nükleer faciadan bu yana halen radyasyon kaynayan Çernobil’de hayatta kalmayı başaran ilginç bir yaşam formu, uzayda ihtiyacımız olan radyasyon zırhının kaynağı olabilir.
“Siyah mantar” veya “radyotropik mantar” olarak bilinen bitki, bizleri morötesi radyasyona karşı koruyan deri pigmentini temsil eden melaninin enerjisini kullanarak gama radyasyonunu kimyasal enerjiye dönüştürme yeteneğine sahip (bu sayede büyüyor).
Siyah mantar geçmişte yapılan araştırmalarda derin uzay görevleri için potansiyel bir besin olarak görülmüş olsa da, en son araştırmalar geleceğin Mars astronotlarını koruyacak bir radyasyon zırhı olarak da kullanılabileceğine işaret ediyor. Çernobil faciasının asırlar sonra insanlığın uzay keşfinde çağ atlamasına yardım edip etmeyeceği bilinmez ancak Mars’a gidebilmemiz için radyasyon kalkanı sorununu çözmemiz gerektiği kesin.
Dünya’nın koruyucu manyetosferinin ötesinde astronotlar yüksek düzeyde kozmik radyasyona maruz kalıyor. Çok yüksek dozda maruz kalınması halinde radyasyon deriye işleyerek ciddi hastalıklara ve ölüme yol açabiliyor. Mars ve ötesinde uzananacak en az 6 ay sürmesi öngörülen yolculuklar için uzay araçları ve uzay giysilerinin radyasyona karşı tam direnç göstermesi gerekiyor.
Siyah Mantar Aradığımız Kalkan Mı?
Birkaç yıl önce, henüz lise öğrencisi olan Xavier Gomez ve Graham Shunk bilim insanlarının o güne dek aklına gelmeyen bir öneride bulundu: Cladosporium sphaerospermum (siyah mantar), derin uzayda ihtiyacımı olan radyasyon kalkanı görevini görebilirdi. Eğer kullanılabilirse, çelik metal paneller gibi geleneksel maddelere kıyasla çok daha ucuz ve pratik bir çözüm sunabilirdi.
Böylece, iki zeki liseli ilk olarak ödül kazandıkları projenin Aralık 2018’de Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) deney olarak gönderilmesini sağladı. Yörüngede 30 gün boyunca deneye tabi tutulan siyah mantar ile elde edilen sonuçlar, bioRxiv sayfasında yayınlandı.
Deneyde, 2 milimetre kalınlığındaki numune üzerine yöneltilen radyasyonun 2%’sini engellemeyi başardı. Araştırmacılar, 21 santimetre kalınlığındaki tabakanın ise Mars yüzeyindeki bir astronotu radyasyon korumaya yeterli olacağı sonucuna vardı.
25 derece sıcaklıkta 14 gün boyunca patates dekstrozu üzerinde tutulan Cladosporium sphaerospermum. (Medmyco/Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0)
Sonuçlar hayli cesaret verici olduğu gibi siyah mantarın hünerleri radyasyonu durdurmakla da sınırlı kalmadı.
Siyah mantar (veya küfü) kendi kendini onarabiliyor. Mantar, azalan kısımlarını takviye edebiliyor ve kendi kendine iyileşiyor. New Scientist’e açıklama yapan Stanford Üniversitesi’nden Nils Averesch, “Eğer bir kozmik fırtına kalkana ciddi zarar verirse, birkaç gün içinde tekrar eski haline gelecek şekilde kendi kendini onarabilir” diyor.
Averesch, mantarın deneylerde gelecek vaat eden sonuçlar verdiğini, yine de ileride teknik değerlendirmeler yapılması gerektiğini ifade etti. Önemli bir not olarak düşmemiz gereken detay, mantarın Dünya’daki sıcak atmosferde ve su takviyesi ile büyütülmesi gerektiği. Mars’taki soğuk iklimde büyüyemeyeceği için gerekli şartların oluşturulması gerekiyor.
Bu aşamada bir alternatif, Cladosporium sphaerospermum’daki melanin pigmentini uzay giysilerine entegre etmek olabilir. Nihayetinde, mantarların radyasyon kalkanı alanında önümüzü açacakları söylenebilir. Johns Hopkins Üniversitesi tarafından yürütülen farklı bir deneyde, siyah mantar gibi Çernobil’de yetişen bir diğer mantar Cryptococcus neoformans’tan alınan melanin numunesi ISS’e gönderildi. Eğer iki Çernobil mantarı da radyasyonu terbiye etme yeteneklerini kanıtlarsa, uzay keşfinde önemli bir adım atılacağını söyleyebiliriz.