İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle Nazi Almanya’sından geriye kalan savaş ganimetlerini toplamaya başlayan ABD ve Sovyet Rusya, çok sayıda roket uzmanının yanı sıra uzun menzilli roket ve tasarımlarını da ele geçirdi.
ABD, ileride Apollo görevinin mimarları arasında yer alan ve insanı Ay’a taşıyan Saturn V roketini tasarlayan Wernher von Braun’u saflarına katarken, Sovyetler A-4 roketleri ile yüzlerce Alman mühendisi ile teselli buldu. [1] İki ülke ABD’nin 1947’de kabul ettiği Truman Doktrini ile Soğuk Savaş dönemine girdiğinde, aralarındaki politik gerilim kısa zamanda insanlık için mühim bir alana yöneldi: Uzay keşfi. [2]
Almanlardan elde edilen teknolojiyi en kısa zamanda uygulanabilir hale getirmek için verilen yarışta ilk kırılma noktası, Sputnik 1 uydusunun 1957’de ateşlenmesi oldu. Sputnik, ilk yapay uyduyu Ruslardan önce ateşlemeyi planlayan Amerikalılar üzerindeki o denli etki yaptı ki, cevap olarak 1958’de Ar-Ge kurumu DARPA kuruldu. [3]
Sputnik ile başlayan süreçte, uzay keşfindeki insanlı görevler çok sayıda astronot ve kozmonotun hayatına mal oldu. Bu isimlerden bir tanesi, Soğuk Savaş yıllarında yaşanan rekabetin boyutunu anlamamızı sağlayan en etkileyici hikâyeyi temsil ediyor: Vladimir Komarov.
Faciaya giden yolun mimarları: Aşırı kibir ve sabırsızlık
Yuri Gagarin’in 1961’de atmosfer dışına çıkan ilk insan olmasının ardından (ABD’li Alan Shepard 23 gün sonra ikinci insan oldu), ABD ve Sovyet Rusya’nın yeni hedefi Ay’a gitmekti. Bu amaç altında görkemli bir görev planlanıyordu: Bir gün arayla iki uzay aracı ateşlenecek ve yörüngede birleşeceklerdi.
Görevde, Rus uzay programının mimarı Sergey Korolev tarafından ‘geleceğin makinesi’ olarak adlandırılan Soyuz uzay aracı kullanılacaktı. İlk Soyuz uzay aracında görev alacak isim, dönemin en başarılı üç kozmonotundan biri gösterilen Vladimir Komarov’du.
Henüz 15 yaşında Birinci Moskova Özel Hava Kuvvetleri Okulu’na adım atan Komarov, pilotluk eğitiminin ardından Sovyet Hava Kuvvetleri’ne teğmen olarak atandı. Mart 1960’ta 3,000 aday arasından Vostok programına seçilen 20 kozmonottan biriydi. Buna rağmen Sergey Korolev’in belirlediği yaş sınırını aştığı için sıraya girerken, Gagarin uzaya çıkan ilk insan olarak tarihe geçti.[3]
Komarov’un kariyerindeki ilk önemli başarı 12 Ekim 1964’te gerçekleştirilen Voskhod 1 oldu. Sovyet Rusya’nın yedinci insanlı görevi olan Voskhod 1, birçok ilke imza atılmasını sağlasa da, Komarov’un yaşayacağı trajedinin ilk sinyallerini taşıyordu.
Birden fazla mürettebat taşıyan ilk uzay aracı olan Voskhod-1, aynı zamanda yerden 336 kilometre yüksekliğe erişerek dönemin irtifa rekorunu kırdı. Kumandan Vladimir Komarov, uçuş mühendisi Konstantin Feoktistov ve Doktor Boris Yzegorov uzay giysileri olmadan yörüngeye gönderildi. Nedeni, Rus yetkililerin ısrarı nedeniyle iki mürettebat için tasarlanan uzay aracına üç kozmonotun sıkıştırılmasıydı. Böylece, Voskhod-1 uzaya bir mühendis ve bir doktorun beraber gönderildiği ilk görev oldu. Komarov, sıkış tıkış uzay aracının içinde 10 Ekim’de başlayan Tokyo Olimpiyatları için birkaç radyo yayını da yaptı ve başarıyla Dünya’ya döndü. [4]
İmkânsıza meydan okumak
Komarov, Voskhod-1 ile elde ettiği başarının ardından 1966’da Yuri Gagarin ve Alexei Leonov ile Soyuz 1 programına seçildi. Soyuz 1, en başından itibaren Komarov’u fazlasıyla tedirgin ediyordu ancak Rus yetkililerin tarihteki ısrarı mühendislerin elini kolunu bağlamıştı. Aynı yıl, görevin ertelenmesini sağlayabilecek tek isim, Sergey Korolev hayatını kaybetti.
Rusların sabırsızlığının nedeni, ABD’nin 1965-1966 yıllarında alçak yörüngede 10 insanlı Gemini görevi düzenlemiş olmasıydı. ABD’yi uzay yarışında ileriye taşıyan Gemini’ye karşı büyük bir cevap verilmeliydi. Plan, Soyuz 1 ile Komarov’u yörüngeye ateşlemek, bir gün sonrasında üç mürettebat taşıyan Soyuz-2 ile yörüngede kenetlenmesini sağlamaktı. Ardından, kozmonotlar uzay aracı dışı faaliyet (EVA) gerçekleştirecekti. [4]
Sorun şu ki, Soyuz 1 fazlasıyla aceleye getirilen bir araçtı ve Komarov mühendislerle defalarca tartışmasına rağmen sorunlar giderilmiyordu. Uzay tarihçisi Amy Shira Teitel’e göre, çözülmesi gereken 203 teknik hata vardı. [5] Komarov, görevden önce arkadaşı Venyamin Russayev’e öleceğini söylemişti. Buna rağmen görevden çekilmemesinin sebebi çok yakın arkadaşı olan Yuri Gagarin’in yerine geçmesini ve ölümle burun buruna gelmesini engellemekti. [6]
Deneme amacıyla Kasım 1966’da ateşlenen ilk insansız Soyuz uzay aracı Cosmos 133 kontrol sisteminde hata verirken, Şubat 1967’de ateşlenen Cosmos 140’ın atmosfere girişi esnasında ısı kalkanında 300mm’lik delik açıldı. Alarm veren tabloya rağmen, Rus yetkililer Soyuz 1’e yeşil ışık yaktı.
Bir kozmonotun en zor anları
Sovyetlerin dünyayı etkilemeyi amaçlayan Soyuz 1 görevi küresel basında manşetlere taşınırken, Rus mühendisler kozmonotların sadece 66 cm genişliğindeki modül kapısından nasıl geçeceklerini hesaplamaya çalışıyordu. Ancak buna gerek kalmayacaktı.
Soyuz 1, 23 Nisan 1967’de Moskova saatiyle 03.35’te ateşlendi. İzleyen dakikalar içinde başarıyla yerden 220 kilometre yüksekliğe ulaştı. Sovyet medyası, saat 10.00’da görevin başarıyla devam ettiğini duyurdu. Bu saatin sonrasında, Sovyet uzay programını bir facia bekliyordu.
İlk sorun, Soyuz-1’in yörüngeye ulaşmasının ardından güneş panellerinden birinin açılmamasıydı. Ardından, telemetri anteninin düzgün çalışmadığı, daha da kötüsü Soyuz’u konumlanmasını sağlayan alıcılarda sorun olduğu anlaşıldı. Soyuz-2 ile kenetlenmek mümkün olmayacaktı. Komarov, açılmayan panel nedeniyle bozuk bir şekle bürünen Soyuz-1’i ufuk çizgisinin yardımıyla tekrar konumlamak istedi ama başarılı olamadı. Çaresizlikle, panelin çalışmayan mekanizmasını harekete geçirmek için Soyuz’un duvarını tekmeledi ancak sonuç alamadı. [7]
Soyuz-2’nin ateşlenmesi iptal edildi ve tüm dikkatler Komarov’u Dünya’ya geri getirmeye verildi. Komarov, ilk motor ateşlemesini 24 Nisan’da 02.56’da denedi ancak uzay aracının otomatik kontrol sistemi Dünya yörüngesindeki 16, 17 ve 18’inci turlarda bu girişimi engelledi. Komarov aksaklıkların üst üste gelmesinin ardından ‘uğursuz gemiye’ öfke kusmaya başladı ve yer kumanda merkezine ‘elini attığı hiçbir şeyin çalışmadığını’ söyledi.
Komarov, 19’uncu yörünge turunda nihayet atmosfere girmeye başardı. Moskova saatiyle 05.59’da geri itiş roketleri devreye girdi ve atmosferde bir süre güvenli alçalma sağladı. Motorların susmasının ardından Kırım’daki Yevpatoriya kontrol istasyonu, Komarov’un ‘durum kontrolünü kaybettiği’ mesajını kaydetti.
Alçalma modülü yaklaşık 2 dakika geç de olsa Soyuz’un geri kalanından ayrıldı. Bu noktadan sonra Soyuz’un paraşütlerini açarak yere inmesi gerekiyordu. Komarov, 06.18 ile 06.20 arasındaki mesajlarında 8G basınç altında olmasına rağmen sakin bir ses tonuna sahipti. Ancak bu durum birkaç saniye sürdü.
Kurtarma paraşütü açılmasına rağmen ana paraşütü bulunduğu bölmeden dışarı çekmeyi başaramadı. Yedek paraşüt ise kurtarma paraşütünün kordonlarına dolandı. Sovyet radarları 06.22’de Soyuz’u tespit etti. Yakıtı bitmekte olan, paraşütleri devre dışı kalan ve alıcıları çalışmayan Soyuz-1, saatte 640 kilometre hızla düşüyordu. Uzay aracı, Ural Dağları’nın güneyindeki Orsk kentinin 65 km doğusuna 2,8 tonluk bir meteora eşit kuvvetle çarptı (51°21′41.67″N 59°33′44.75″E). Alevler dindiğinde, Soyuz-1’in alçalma modülü 2 metrelik bir kafesten 70 cm’lik bir enkaza dönüşmüştü.
Komarov’un, başına gelenlerden sorumlu olanlara sitem dolu sözlerle haykırdığı ve kaderi belli olunca ‘kendisini baştan savma bir uzay aracına koyan insanları lanetlediği’ söylense de, bu bilgi kesin değil. [8]
Paraşüt simülasyonu:
Son dakikaları hala bir sır
Soyuz-1 kazasına detaylar sunan ‘Starman: The Truth Behind the Legend of Yuri Gagarin’ adlı kitap, Komorav’un son sözlerinin İstanbul’daki ABD Ulusal Güvenlik Dairesi’ne (NSA) bağlı tesiste kaydedildiğini öne sürüyor. Kitapta, Soyuz-1 atmosfere girdiği saatlerde dinleme tesisinde görevli olduğunu belirten Perry Fellwock’un 1972’de anlattıklarına yer veriliyor. Fellwock’a göre, kozmonotun yanı sıra yer kontrol mühendisleri de kurtulma şansını çok düşük görüyordu. Komarov, son dakikalarında videolu telefon ile dönemin Başbakanı Aleksey Kosigin ve karısı ile konuştu. Karısına, ölümünün ardından neler yapması ve çocuklarıyla nasıl ilgilenmesi gerektiğini anlattı. Fellwock o anlar için, “Fazlasıyla kötü bir andı… Son dakikalara doğru, (Komarov) tamamen dağılmış haldeydi” sözlerini kullandı. Kosigin ise ağlıyordu. [9]
Uzay tarihçisi Asif Siddiqi ise Starman kitabındaki birçok bilgiyi yalanlar. Kitapta, Soyuz-1’in dönemin Sovyet lideri Leonid Brejnev tarafından belirlendiği ve Bolşevik Devrimi’nin 50’nci yılına gelen 1967’de yapılmasını istediği belirtiliyor. Siddiqi ise planın tamamen mühendislere ait olduğunu ve ilk tarihin 1965 olarak belirlendiğini söyler. Siddiqi, Komarov’un Kosigin ve eşi ile konuştuğunu da tamamen yalanlıyor. En belirgin sebep, videolu telefonların 1968’den itibaren kullanılmaya başlanması.[10]
Son olarak, ateşlemenin yapılacağı gün, Yuri Gagarin’in ateşleme platformunda belirerek Komarov yerine uzaya gönderilmeyi talep ettiği iddia edilir. Bu iddianın kaynağı olarak gösterilen Pravda muhabiri Yaroslav Golovanov ise ‘hiçbir zaman böyle bir şey yazmadığını’ açıklamıştı.
Kaza görüntüleri içeren kısa belgesel (Rusça):
https://youtu.be/hw56mLN2Ezc
Anısı Ay’da yatıyor
Soyuz-1 kazasını akıllara kazıyan bir diğer detay, Komarov’un uzay aracından çıkarılan kalıntıları. Üst düzey Rus yetkililerin bakışları altındaki kalıntıya ait fotoğrafın, cenazesinden önce çekildiği düşünülüyor. 26 Nisan’da cenazesi kaldırılan Komarov’un külleri, Kızıl Meydan’daki Kremlin Duvar Mezarlığı’na defnedildi. Bir asker ve kozmonot olan Komarov, ölümünün ardından Kızıl Yıldız Nişanı olmak üzere birçok madalyaya layık görüldü. [11]
Komarov’un öldüğü yıl, NASA astronotları Virgil Grissom, Edward White ve Roger Chaffee, Apollo 1 testinde yanarak hayatlarını kaybetti. Her biri, kendilerinden sonra gelen astronot ve kozmonotların hayatta kalma şansını ciddi ölçüde artırdı. Buna rağmen trajediler son bulmadı. Haziran 1971’de Soyuz 11 mürettebatının Dünya’ya dönüş esnasında kaybedilmesi, Sovyetler için çok başarılı bir görevi ulusal yasa çevirdi.
Apollo 11 görevinde Ay’a ayak basan ilk insan olan Neil Armstrong, Komarov ve Apollo 1 mürettebatının anısına yüzeye bazı eşyalar bıraktı. Apollo 15 kumandanı David Scott da, 1 Ağustos 1971’de Ay kumuna alüminyum bir insan figürü koydu. Komarov dahil uzay keşfi programlarında hayatını kaybeden 14 astronot ve kozmonotun adını taşıyan bir plaketi de yanına yerleştirdi. Uzay giysisi içindeki bir astronotu temsil eden heykelin adı, ‘Fallen Astronaut.’
Kaynakça:
[1]http://www.russianspaceweb.com/rockets_ussr_germany.html
[2]http://www.history.com/topics/cold-war/cold-war-history
[3]http://www.darpa.mil/about-us/darpa-history-and-timeline
[4]http://www.astronautix.com/k/komarov.html
[5]https://www.youtube.com/watch?v=As0fzcCs7oY
[6]http://www.russianspaceweb.com/spacecraft_manned_lunar.html
[7]http://www.spacesafetymagazine.com/space-disasters/soyuz-1/tragic-death-vladimir-komarov/
[8] http://www.npr.org/sections/krulwich/2011/05/02/134597833/cosmonaut-crashed-into-earth-crying-in-rage
[9]http://www.npr.org/sections/krulwich/2011/05/02/134735091/questions-questions-questions-more-on-a-cosmonauts-mysterious-death
[10]http://rarehistoricalphotos.com/astronaut-vladimir-komarov-man-fell-space-1967/
[12]https://www.nasa.gov/mission_pages/apollo/missions/apollo1.html