Arizona Üniversitesi tarafından yapılan araştırma, Ceres’in kayıp yanardağlarına ne olduğunu ortaya çıkardı. Araştırmada, Ceres’te yaşanan buzul yanardağ faaliyetlerinin cüce gezegende her yıl ancak bir sinema salonunu dolduracak miktarda materyal ürettiğine işaret etti.
Gezegen bilimcisi Michael Sori’nin başında olduğu araştırma, Ceres’in buzul yanardağlarına ait gözlemlere dayanan ilk ölçümleri sundu. Veriler, cüce gezegenin kayıp yanardağlarına ne olduğuna dair de güçlü ipuçları sundu.
NASA Dawn uzay aracı tarafından 2015 yılında keşfedilen Ahuna Mons, 5 km yüksekliği Ceres’in yüzeyindeki tek buzul yanardağı temsil ediyor. Henüz 200 milyon yaşındaki Ahuna Mons, artık faal değil.
Ceres’in parlak noktalarının en net görüntüsü elde edildi
Yanardağlar kendi kendine yok oldu
Ahuna Mons gibi genç bir yanardağın tek başına duruyor olması astronomların aklını karıştırdı. Nasıl tek bir buzul yanardağı durduk yere ortaya çıkmıştı? Akla gelen ilk teoriler, Ceres’in geçmişte birçok yanardağına sahip olduğu ancak onları kaybettiği yönündeydi.
Sori ve meslektaşları Ali Bramson ile Shane Byrne, bu soruya yönelik geçtiğimiz yıl yaptıkları araştırmada bir teori öne sürdü. “Viscous relaxation” adı verilen doğal bir süreç, antik yanardağların kaybolmasını sağlamış olabilirdi. Buna göre, tıpkı bal veya macun gibi kabaran materyal daha sonra ağırlığı altında çökerek düzleşiyor.
Ancak Sori, “kayaların normal sıcaklık ve zaman ölçeği altında bunu yapamadığını” belirtti. Öne sürdüğü görüşe göre, cüce gezegendeki yapılar kendi ağırlığı altında hareket ediyor. Dünya’daki buzullara benzeyen bu akışın sebebi, Ceres’in kaya ve buzdan oluşuyor olması. Yapıların kimyasal bileşimi ile sıcaklık, bulundukları ortama nasıl karıştıklarını etkiliyor.
Dawn uzay aracının çektiği yakın çekim Ceres fotoğrafları
Kaybolmuş yanardağların izleri bulundu
Ceres’in yüzey sıcaklığı -34’ün üzerine çıkmazken, yüzeyi boyunca sıcaklık değişim gösteriyor. Sori, kutupların çözülme yaşanamayacak kadar soğuk olduğunu ancak ekvator bölgesindeki sıcaklıkların zamanla bir buzul yanardağının erimesine izin verebileceğini söyledi.
Simülasyonlar, kutuplardaki yanardağların bozulmadığını doğrularken, ekvatorda yer alan dağlar zamanla dik yamaçlara indirgendi ve sonunda giderek yuvarlak hale geldi.
Simülasyonlar, Ceres tarafından 2015’ten bu yana toplanan topografik veriler ile desteklendi. Analizler, Ceres’in 2,5 milyon kilometrekarelik yüzeyine yayılmış 22 buzul yanardağın izlerini ortaya çıkardı. Bu yanardağlardan bir tanesi, simülasyonlar ile yüz milyonlarca yılda aldığı şekil doğru tahmin edilen Ahuna Mons.
Sori, kutup bölgelerinde sadece bir yanardağın bulunmasının verilerini daha da ilginç kıldığını belirtti. Milyonlarca yıl boyunca meteor çarpışmalarına maruz kalan Yamor Mons, buna rağmen Ahuna Mons ile aynı şekli barındırıyor. Yamor Mons’un genişliği, uzunluğunun beş katı. Ahuna Mons civarındaki diğer yanardağlar için bu oran çok daha yüksek, yani daha da düz haldeler.
Dinozorlarla aynı dönemde yok olan Mars yanardağı: Arsia Mons
Ceres’teki ‘buzul patlamalar’ da Dünya’dakine kıyasla çok sakin yaşanıyor. Akıntılar halinde ortaya çıkan tuzlu kaya karışımları, buz ve amonyak gibi uçucu maddeler yüzeyde donuyor.
Güneş Sistemi’nde buzul yanardağ faaliyetlerin yaşanıyor olabileceği birçok baska gök cismi mevcut. Sori, bunlar arasında bir sonraki adresin Europa olması gerektiğini savunuyor. Çünkü kalın buz tabakası altında okyanus saklayan buzul uydu birçok yanardağına sahip olabilir. Elde edilecek veriler, Plüton’dan Triton’a kadar tüm buzul yanardağ içerdiği düşünülen ve içeren gök cisimleri hakkında önemli bilgiler sunacak.