Çin, fütürist bir distopyanın ilk “resmi” adımı olarak kabul edilebilecek kredi sistemi altında 23 milyon vatandaşının uçak veya tren bileti alarak uzun mesafeli seyahat etmesine yasak getirdi. Uygulama, toplum bireylerinin daha iyi davranmasını öngören sistemin ilk önemli kararı olarak beliriyor.
Çin Ulusal Kamu Kredisi Bilgi Merkezi’ne göre, 2018 sonuna kadar mahkemelerin engellediği bilet alım işlemi sayısı 17,5 milyon olarak gerçekleşti. Sosyal kredi ihlalleri nedeniyle “kara listeye” alınan vatandaşların tren bileti alım işlemleri ise 5,5 milyon kere engellendi. Ulusal Kamu Kredisi Bilgi Merkezi tarafından geçtiğimiz hafta yayınlanan raporda, “Bir kez kredisi alındığı zaman söz konusu kişinin hareketleri her yerde kısıtlanacaktır” denildi.
Sosyal kredi sistemi, vatandaşları cezalar ve ödüller yolu ile yönlendirerek “daha güvenilir” davranışlar sergilemeye zorluyor. Çin devleti tarafından hazırlanan 2014 tarihli bir belgede, “amaç güvenilir insanların gökyüzü altında serbestçe dolaşmasına izin verirken, kredisini yitirmiş olanlara tek bir adım bile attırmamak” ifadesi yer alıyor.
Sosyal kredi sistemindeki ihlaller, vergi veya cezaları ödememekten uyuşturucu kullanmaya kadar değişebiliyor. Daha hafif cezalar arasında tarihi geçmiş biletler kullanmak, trende sigara içmek veya tasmasız köpek gezdirmek gibi eylemler yer alıyor.
Yerel hükümetler ve kurumlar tarafından yönlendirilen sistem nihayetinde her Çin vatandaşına kişisel bir puan atamayı hedefliyor. Sistemi eleştirenler, Çin hükümetinin “Orwellian” distopyasını ortaya çıkarmak için büyük veri ve kitlesel gözetleme teknolojileri kullandığını belirtiyor.
Kara liste yönteminden puanlama sistemine
Görünen o ki, Çin’in yıllar öncesinden devreye giren kara liste uygulaması, sessiz sedasız bir puan sistemine dönüşmüş durumda. Çin Yüksek Mahkemesi 2017’de verdiği bilgide 6.15 milyon vatandaşın uçak bileti almasına izin verilmediğini açıklamıştı.
Çin Ulusal Gelişim ve Reform Komisyonu geçtiğimiz yıl yaptığı açıklamada belli kişilerin bir yıl süreyle kamu ulaşımını kullanmasına izin verilmeyeceğini duyurmuştu. Sunulan bir diğer bilgide, 128 kişinin ödenmeyen vergiler nedeniyle ülke dışına seyahat etmesine izin verilmediği ifade edildi.
Sosyal kredi sisteminde kara listeye düşenler için uygulanan diğer cezalar arasında sigorta yaptıramama, gayrimenkul alamama ve her türlü yatırımdan men edilme yer alıyor. Kara listeye düşen firmalar da ihalelere katılamıyor ve tahvil basamıyor.
Çin kredi ve bilgi bakanlığı geçtiğimiz yıl 14 milyondan fazla “güvensiz eyleme” ait veri toplandığını da belirtti. Bu eylemler arasında dolandırıcılık, ödenmemiş kiralar, sahte haberler yaymak ve trende biletli olan koltukların işgal edilmesi bulunuyor.
Çin’de geçtiğimiz yıl viral olan bir videoda, trende rezerve edilmiş bir koltuğa oturan bir diğer yolcu kalkmayı reddetmiş ve ülkede sosyal kredi sisteminin gerekliliği konusunda tartışmalara neden olmuştu.
Yaşanan değişimler ışığında tartışmalar alevlenecek gibi görünürken, yetkililer sistemden son derece memnun. Sosyal kredi sistemi tarafından cezalandırılan toplamda 3.5 milyon kişi ve firmanın vergi ve diğer borçlarını ödediği ifade edildi.