Mars’ın dev yanardağlarından Arsia Mons üzerinde yapılan araştırma, volkanik faaliyetlerin yaklaşık 50 milyon yıl önce Dünya’da yaşanan Kretase-Paleojen kitlesel yok oluşu esnasında yaşandığını ortaya koydu. Earth and Planetary Science Letters dergisinde yayımlanan araştırmaya göre, Arsia Mons aktif olduğu en son dönemde 1 ile 3 milyon arasında değişen süreçte lav püskürtüyordu.
Mars ekvatorunun hemen güneyinde yer alan Arsia Mons, Tharsis Montes adıyla bilinen üç kalkan yanardağın en güneyde konumlanmış olanını temsil ediyor. Dünya’daki kalkan yanadağlar gibi Arsia Mons da milyarlarca yıl süren faaliyetler sonucu bugünkü şeklini aldı. Her ne kadar yaşam döngüsü tam olarak bilinmese de, en son volkanik faaliyetin tepedeki çanak biçimli kalderada yaşandığı tahmin ediliyor. Bugüne kadar yapılan gözlemler, yanardağın kalderasında 29 volkanik baca tespit etti.
Tharsis platosunda yatan Arsia Mons’un Viking-1 uzay aracı tarafından 1976-1980 yıllarında elde ettiği görüntülerden oluşturulan mozaiği. [NASA]Araştırmada yer alan Jacob Richardson, “Arsia Mons’un zirvesindeki volkanik faaliyetin 150 milyon yıl önce (Dünya’da Jura döneminin sonları) en yoğun dönemini yaşadığını düşünüyoruz. Yanardağın son kez faaliyet gösterdiği dönemde yine dinozorların yok olduğu zaman denk geliyor” dedi. Richardson, kalderadaki bir-iki volkanik bacanın son 50 milyon yıldır aktif olabileceğini ve bunun jeolojik açıdan bakıldığında oldukça yakın bir zamana işaret ettiğini söyledi.
Tharsis Montes bölgesi.
Mars’ın volkanik geçmişine ait izler
Mars Odyysey uydusu tarafından elde edilen görüntü. [NASA]Arsia Mons kalderası 110 kilometrelik çapıyla Kuzey Amerika’nın en büyük göllerinden Huron’un tüm suyunu içine alabilir. NASA MRO (Mars Yörünge Kaşifi) uzay aracının Context Camera cihazı ile elde edilen detaylı fotoğraflar, kalderanın volkanik özelliklerinin anlaşılmasını sağladı. Her 29 volkanik bacada yaşanan lav akışının sınırları tespit edildi ve akışların stratigrafisi (katman bilgisi) ortaya çıkarıldı. Araştırmacılar aynı zamanda krater sayımı adı verdikleri yöntem ile en az 100 metrelik kraterleri saydı. Bu sayede, lav akışlarının ne zaman yaşandığına dair tahmin yürütülebildi.
Richardson ve Florida Üniversitesi tarafından geliştirilen yeni bir yazılım kullanılarak, yanardağın 29 volkanik bacası hakkında iki tür bilgi bir araya getirildi. İlk olarak, en eski lav akışının 200 milyon yıl öncesine uzandığı anlaşıldı. En yakın zamandaki lav akışı ise 90 ile 10 milyon yıl önce yaşandı. Bu kapsamda en ideal tahmin, 50 milyon yıl öncesine işaret ediyor.
Arsia Mons’un Viking 1 uzay aracı tarafından çekilen panoramaları. [NASA]Bilgisayar modelleri, lav akışının hacmi hakkında da bilgi sundu. En aktif olduğu 150 milyon yıl öncesinde, Arsia Mons’un kalderası her milyon yıl başına muhtemelen 1 ile 8 kilometreküp lav üretti. Milyonlarca yıl içinde yaşanan lav akışı, kalkan yanardağın boyutunu da artırdı. Richardson, yanardağın her 1 ile 3 milyon yıl arasında yeni bir volkanik baca ürettiğini, Dünya’daki Mars’a benzer bölgelerde ise bu sürenin ortalama 10,000 yıl olduğunu belirtti.
Mars’ın antik zamanlarında yaşanan volkanik faaliyetlerin daha iyi anlaşılması, Kızıl Gezegen’in tarihi ve iç yapısının ortaya çıkarılmasında önemli bir rol oynayacak. Araştırmada yer alan gezegen bilimcisi Jacob Bleacher, “Mars yanardağları Dünya’dakine kıyasla daha uzun bir zamana yayılan faaliyetler gösterdi ancak lav üretimi farklı olabilir” ifadesini kullandı. Bleacher, yeni araştırmalar ile Arsia Mons gibi dev yanardağların nasıl sustuğunu anlamak istediklerini ifade etti.
