15 Eylül 2017’te Satürn’e çakılarak gaz devinin bir parçasına dönüşen Cassini uzay aracının gönderdiği son veriler, Satürn halkaları ikinci bir esrarengiz bulgu ortaya çıkardı. Cassini verilerine dayanan bir önceki araştırma, Satürn halkalarının 100 milyon yıl içinde “halka yağmurları” nedeniyle yok olabileceğini göstermişti. Bulgular, ilk kez Voyager-2 uzay aracı tarafından 1981’de elde ettiği bilgileri doğrulamış ve Satürn halkalarının tıpkı Jüpiter, Uranüs ve Neptün halkaları gibi ebedi olmadığını göstermişti.
Science dergisinde yer alan en son veriler ise yok olmalarına kozmik süreçte çok uzun bir süre kalmayan halkaların sanılandan da erken bir zamanda oluştuğunu gösterdi. Satürn halkalarının 100, hatta 10 milyon yıl kadar önce oluşmuş olabileceği öne sürüldü*. Kısaca yaşı 4,5 milyar öncesine uzanan Satürn aslında çok kısa bir süredir halkalarına sahip.
Araştırmada yer alan İtalya’nın Sapienza Üniversitesi’nden Luciano Iess, “Cassini’nin son yakın geçişlerinde Satürn’e hiç olmadığı kadar yaklaşması sayesinde bu bilgileri elde edebildik… Cassini böylece halkaların kütlesini daha iyi anlamamızı sağlamakla kalmadı, halka modellerini geliştirerek yaşını ortaya çıkarmamıza yardımcı oldu” ifadesini kullandı.
Satürn’ün halkaları 100 milyon yıl içinde yok olabilir
Satürn’ün halkaları kaç kg?
Cassini, yakıtı tükenmeden önce yaptığı son yakın geçişlerde hiper-hassas yerçekim ölçümleri yaparak halkaların kütlesini tespit etmişti. Halkaların çekim kuvvetine bakarak, buzul parçacıkların ne kadar süredir uzayda var olduğuna dair ilk net bilgiler elde edildi. Kozmik nesneler uzayda ne kadar uzun süre var olursa, diğer kozmik kalıntılar ile etkileşimi o kadar artıyor. Kütle de doğru orantılı olarak artış gösteriyor.
Eğer merak ediyorsanız, Satürn halkalarının kütlesi yaklaşık 15 kentilyon kilogram (bu da yaklaşık 16,5 katrilyon ton demek). Başka bir ifade ile Satürn halkaları Ay’ın kütlesinden 5,000 kat daha az bir kütleye sahip.
Yaşı ve kütlesi hakkında bir fikre sahip olsak da, Satürn halkalarının nasıl oluştuğunu kesin olarak bilmiyoruz. En geçerli hipotez, gaz devinin çekim kuvvetine kapılan bir kuyrukluyıldızın yörüngede parçalandığı ve enkazının zamanla halka sistemine dönüştüğü. Dahası, Cassini verilerine göre Satürn’ün atmosfer tabakaları üst atmosferden en az 9,000 kilometre içeri girene kadar birbirinden farklı hızlarda dönüyor.
Jüpiter’de de benzer bir durum görülse de, Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeninde senkronizasyon üst atmosferin daha üst tabakalarında başlıyor. Araştırmada yer alan Ryan F. Mandelbaum, Gizmodo’ya yaptığı açıklamada “Halkalar dinozorlar döneminde bir kuyrukluyıldız ile yaşanan büyük bir çarpışmadan meydana gelmiş olabilir. Ancak en ilginç bulgu gezegenin iç yapısı” ifadesini kullandı.
Satürn de Güneş Sistemi’ndeki tüm diğer gezegenler gibi sürekli değişiyor. Cassini tarafından yapılan yerçekim ölçümleri, gaz devinin Dünya’nın 15-18 katı bir kütleye sahip olduğunu gösteriyor. NASA, her ne kadar yok olmasının üzerinden yaklaşık 1,5 sene geçmiş olsa da, Cassini’nin analiz edilmemiş yığınla verisi olduğunu belirtiyor. Kısaca Satürn hakkında daha çok fazla bilinmeyen gün ışığına çıkmayı bekliyor.
Califonia Üniversitesi’nden araştırmada yer alan Burkhard Militzer, “En son ölçümler Cassini’nin son günlerinde hiç olmadığı kadar yakın gerçekleştiği geçişler sayesinde elde edildi… Cassini, görevine son noktayı koymak adına mükemmel bir yol seçti” ifadesini kullandı.
Kesinlikle öyle.
* Dinozorların 245 ile 66 milyon yıl öncesine uzanan dönemde Dünya'ya hakim olduğu kabul ediliyor.