İnsanoğlu varoluşundan bu yana birçok gök olayına tanıklık etmiş ve bunları kaydetmiştir. Sadece astronomların değil, küçükten büyüğe herkesin ilgisini çeken bu gök olaylarından birisi var ki adına kitaplar, şiirler yazılmış; para ve madalyonlara simgesi basılmıştır. 17’nci ve 18’inci yüzyıl tarih metinlerinde “alamet-i semaviye” olarak isimlendirilen bu olay kuyruklu yıldızdır.
Geçmiş çağlarda, farklı kültürlerde tasviri yapılan ve semaları süsleyen ihtişamlı kuyruklu yıldızların hakkında ayrıntılı en fazla veri toplayan Çinlilerin bu konu hakkında nitelikli bilgiye sahip olmadıkları zamanla görülmüştür. Bilim henüz icat edilmemişken, bu gök cisimlerinin veya gök olaylarının insanların üzerinde pek olumlu etkiler göstermediğine inanılmış ve çoğunlukla şer alameti olarak yorumlanmıştır. Uğur veya şans getirdiğine inanılsa da beraberinde bir felaket getireceği ön yargısı da yıkılamamıştır.
Osmanlı dönemine bakıldığında ise uzun ömürlü olmamasına karşın ilk rasathane olan İstanbul rasathanesinin, başarılı gözlemlere ve gözlem verilerine sahip olduğu bilinmektedir. Kaynaklara göre rasathane kurucusu Takiyuddin er-Rasid, dönem padişahı tarafından müneccimbaşı ilan edilmiştir. Padişaha İran’a karşı yapılacak savaşta sonucun hayrolduğu yorumunu yapmış fakat savaşta istenilen sonuç alınamamıştır. Bu hadisenin ardından veba salgını, deprem gibi arka arkaya gelen hadiseler, 1577 yılındaki kuyruklu yıldız geçişinin olumsuz yorumlanmasına sebep olmuştur. Rasathane ile ilgili yapılan menfi yorumlar da uğursuzluk alameti sayılınca rasathanenin sonu gelmiştir. Bu olayı detaylı anlatan Alaeddin Mansur’un şiiri Aydın Sayılı tarafından yayınlanmıştır. Şiirde, kuyruklu yıldız hadisesinden Takiyuddin’in gözlemleri ve çıkardığı hükümlerden detayla bahsetmektedir:
“Bütün bunlardan daha hayret uyandırıcı bir olay,
Buğunun yanmasından ve sıcak tabiatlı ulvi belirtilerden meydana gelip
“Yedi meşum nesne” olarak tanınan kuvvetli bir alevin,
Kuyrukluyıldız adı verilen hınç almada amansız gökcisimlerinden birinin,
…
Akıllı ve uyanık bilgin Takiyuddin
…
İlgili ahkâmı Şehinşah için çabucak çıkarabildi.
Onan dedi ki ey dünyanın medarı olan padişah,
Senin güzel bezminin mumu ışıklı olacak;
Sana Acem diyarının fethi müjdesi var.
Düşman ise nefesi kesilmiş bir vaziyette yere serilmiştir.
Böyle ulvi bir ateşin zuhuru
Burası için iyi ve uğurlu şeylere delalet ediyor.
Fakat İran için bir bela şeraresi;
Onun kılavuzu “Fitne oradan gelecek” hadisidir.
Takiyuddin böyle güzel ahkâm çıkardığı için
Cihan şahından lütuf ve ihsan gördü.”
Ve 1580 yılında İstanbul rasathanesi yıkılmıştır. Avrupa’da da buna benzer hadiseler cereyan etmiştir.
Londra’da görülen veba salgınına ve büyük Londra yangınına kuyruklu yıldızların yol açtığı inancı Romanlara bile taşınmıştır. Çinliler, kuyruklu yıldızı ne zaman Orion (Avcı) takımyıldızında görseler ayaklanma olacağına, su yılanı takımyıldızında görünse savaş çıkacağına ve hatta pirinç fiyatlarının artacağına yormuşlardır.
Kuyruklu yıldızın baharda görülmesi bereketi, yazın görülmesi kuraklığı, sonbaharda görülmesi sel, kışın görülmesi savaş habercisi olarak değerlendirilmiştir.
Mısırlıların uzun süreli gözlemlerini, yaşam kaynakları olan Nil nehrinin taşma zamanlarını belirleyebilmek adına yaptıkları dönemlerden bu yana bilim camiası gelişen teknoloji ile birlikte artık birçok soruya cevap bulabilmektedir.
Kuyruklu yıldızı meydana getiren nedir?
Kuyruklu yıldızların neden oluştuğu, nereden geldiği ve bizler için ne anlam taşıdığı sorularının cevapları ile meşgul olan bilim insanları, kuyruklu yıldızların Güneş sisteminin oluşumundan kalan, Güneş’in etrafında dönen kayaların, tozların ve donmuş gazların karışımından oluşan buzlu artıklar olduğunu düşünmektedir. Kirli kartopu olarak da adlandırılan kuyruklu yıldızlar, donduğu zaman küçük bir kasaba büyüklüğünde olup yüzlerce kilometre genişlikte olabilmektedir.
Güneş’e yaklaşan kuyruklu yıldız bir kısmı toz parçaları ile birlikte erimeye ve buharlaşmaya başlar. Bu parçacıklar çekirdeğin etrafında bir kuyruk oluşturur. Kuyruk, Güneş tarafından aydınlatılır. Kuyruklu yıldız ingilizcede comet, yunan biliminde de kome yani saç anlamına gelen saçlı yıldızlar şeklinde isimlendirilse ve dilimize kuyruklu yıldız şeklinde girse de bir yıldız değildir.
Bilimin popülerleşmesine katkı sağlayan ünlü astrobiyolog ve astrofizikçi Carl Sagan’a göre ise:
“Kuyruklu yıldızların Güneş’in kütle çekim alanındaki hareketi esas itibari ile havaya atılan bir taşın yere düşmesi ile aynı fiziktir. Gündelik hayatımızda bunun hazır bir paraleli vardır. Bir kuyruklu yıldız çekirdeği üstündeki buzun buharlaşarak gezegenler arası uzaya uçup gitmesi güneşli bir günde karın buğulaşıp Yer’in atmosferine karışmasından pek farklı değildir. Bu görüngüyü kolaylıkla anlarız çünkü bu da gündelik hayatımızın bir parçasıdır.” Sagan şu şekilde devam eder:
“Kuyruklu yıldızlar gezegenlerin evrimindeki ara istasyonlardır. Epey şey görmüşlerdir. Güneş sisteminin ortaya çıktığı günlerin kalıntıları olarak bize çok şey anlatabilirler. Kuyruklu yıldızlarda gezegenler de yıldızlararası maddeden vücuda gelmişlerdir. Aralarındaki fark gezegenlerin, güneş sisteminin başlangıcından beri fiziksel ve kimyasal bakımdan epeyce yeniden işlenmesidir. Kuyruklu yıldızları incelerken, kendi miladımızı incelemekteyiz.”
Bilinen Bazı Kuyruklu Yıldızlar
Bugün bilinen 3656 kuyruklu yıldızdan bazıları şu şekildedir:
Neowise Kuyruklu Yıldızı
27 Mart 2020’de NASA’nın Near-Earth Object Wide-field Infrared Survey Explore (NEOWISE) misyonu tarafından keşfedilen Comet C/2020 F3 NEOWISE kuyruklu yıldızı, 22-23 Temmuz 2020 tarihlerinde Dünya’ya en yakın geçişini yaparak Kuzey yarım kürede yaşayanlara görsel bir şölen sunmuştur. Dünya’ya olan uzaklığı yaklaşık 103 milyon kilometredir. NASA‘nın bir sonraki geçiş için verdiği tarih 6800 yıl sonra olunca uzay, astronomi, biyoloji ve astrofotoğrafçılık gibi farklı alanlardan gökbilim meraklıları da bu muhteşem gök olayını gözlemlemek ve bu ender anı ölümsüzleştirmek için uygun vakti beklemiştir.
Kuyruklu yıldız etkinliği yapılabilir mi?
Eğitimde, etkinlikler ve deneyler önemli bir yere sahiptir. Bunu önemli yapan ise konunun, daha anlaşılır olması ve akılda kalmasını sağlayan; kolay bulunabilen malzemeler ile yapımı basit olan yöntemlerle bunu deneyimlemektir. Evde veya okulda sizlerde kuyruklu yıldızı yapabilir, kuyruğunun oluşumunu görebilirsiniz. Örnek etkinlik bağlantısı ayrıca aşağıda paylaşılmıştır.
Örnek link: https://www.youtube.com/watch?v=yLgwEy6ANP0
Kaynakça
- Kuyrukluyıldız- C.Sagan&A.Druyan
- Aydın Sayılı, “Alâuddin Mansur’un İstanbul Rasathanesi Hakkındaki Şiirleri”, Belleten, C. 20, S. 76, TTK, Ankara, 1956, s. 467-68.
- https://solarsystem.nasa.gov/asteroids-comets-and-meteors/overview/
- https://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_Londra_Vebas%C4%B1
- https://www.youtube.com/watch?v=yLgwEy6ANP0
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/904254
Görseller
- Şeamilname,NakkaşOsman1579
- Mustafa Soydan (https://instagram.com/the_cheroke?igshid=b3kehc9qmizi)
- www.kbm.org.tr
- https://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_Londra_Yang%C4%B1n%C4%B1