Merkür, her yüzyılda 13 defa gerçekleştirdiği Güneş önünden geçişini 21. yüzyıl içinde ikinci defa tekrarladı. Gözlemi yakından takip etme şansı bulanlar, teleskoplarıyla birbirinden güzel fotoğraflar çekti. Merkür’ün Güneş ile Dünya arasındaki geçişini gözlemleyenler arasında amatör gökbilimciler Halil Bağış ve Fatmanur Ülker de vardı.
Gözlem saatlerinde ofise tıkalı kalmış bir çaresiz olarak bu nadir kozmik olayı başından sonuna kadar tecrübe eden Halil’e birkaç soru sorma gereği duydum. İstanbul Üniversitsi Amatör Astronomlar Kulübü üyesi Halil, Fatmanur ve diğer ekip üyeleriyle yaptıkları gözlem hakkında bana bilgi verdi.
Halil’in verdiği bilgilerin, kendisi gibi gökyüzüne bakmaya meraklı diğer amatör astronomlara fayda sağlayacağını umuyorum. Ayrıca tarihi olaya ait çektikleri güzel fotoğraflar için kendilerini tebrik etmek gerekir. Merkür’ün Güneş’le randevusunu İstanbul semalarından da görmüş olduk.
Merkür gözlemi hakkında kısa bilgi verebilir misin? Kozmik olay nasıl gerçekleşiyor?
Kütleçekimsel bağlılıkla ortak bir yörüngede bulunan gökcisimlerinden küçük ve sönük olanın büyük ve parlak gökcismi önünden geçişine transit denir. Yıldızımız Güneş’in önünden geçen cisim Ay ise iki cisminde yerden görünen çapları birbirine yakın olduğundan tutulma olur. Fakat Merkür ve Venüs-Güneş diskinin önünden geçtiğinde gezegen geçişi olur. Ortalama olarak 100 yılda 13 Merkür geçişi meydana gelmektedir. 9 Mayısta şahit olduğumuz Merkür geçişi ya da Venüs geçişleri eski astronomlar için bu gezegenlerin çapını belirlemede, Yer’in Güneş’e olan uzaklığını tayin etmede iyi bir fırsat olmuştur. Hatta öte gezegen araştırmalarında dahi gezegen geçişleri ile bilgiler elde edilebiliyor.
Gözlemi nerede yaptınız? Kullandığınız teleskop ve donanım hakkında bilgi verir misin?
Gözlemi İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nde yaptık. 4 farklı gözlem aracıyla yapıldı bu gözlem. İÜ Gözlemevinde bulunan tarihi Güneş teleskobu ile Güneş’in Kromosferine bakıp Merkür geçişi incelendi. Ayrıca Meade LX 200 ,Scmhmidt Cassegrain model 20 ve 30 cm çaplı iki teleskop ve Coronado Güneş telskoplarıyla gözlem yapıldı. Tabi tüm teleskoplarda filtreler kullanıldı. Böylece hem kromosfere hemde fotosfere bakarak Merkür’ün Güneş’i kat edişini izledik.
Gözlem kaç saat sürdü? Merkür’ü nasıl takip ettiniz?
Merkür Geçişi 14.12’de başladı İstanbul’dan. Ve yaklaşık sekiz buçuk saat sürdü. Fakat Güneş 19.00 gibi iyice alçaldığı için yaklaşık 5 saat kadar gözleyebildik. Teleskopların üç tanesi oto takip sistemiyle Güneş’i izledi, sadece bir tanesi el ile takip gerektirdi. Bu gözlemler halka açıktı, ve insanlarla beraber sürekli Merkür’ün geçiş noktalarını izledik, notlar alıp takip ettik.
Amatör gözlemcilere donanım konusunda nasıl tavsiyelerde bulunursun?
Herhalde amatörü olan tek bilim dalı astronomidir. Ve astronomlar amatörlere çok şey borçludur. İyi bir teleskop, iyi bir kamera ile iyi işler yapılabilir elbette. Ama gökyüzü bilgisi ve gözlem deneyimi ile yapılacak işler çok fazladır. Amatör bir astronom yeterli bilgi donanımıyla yaptığı gözlemleri akıllı telefonuyla, basit bazı programlarla faydalı ürünler haline getirebilir. Tabi iyi bir gözlemci olmak çok sayıda gözlem yapmayı gerektirir. Hepimiz her gözlemde yeni bir şeyleri deneyimliyoruz. En iyi donanım kafadaki donanımdır diye düşünüyorum.
İÜ AAK çok aktif çalışmalar yapıyor, yaz için planlarınız neler?
Evet, gerçekten baş döndüren bir iki yıl geçirdik. Bu yılda eğitim dönemi olarak bitmek üzere. Aak’nın aktif olarak içinde bulunduğum son 2 yılda toplumda çok ciddi bir ilgi patlaması olduğunu ve bu ilginin ivmelenerek arttıığını fark ettim. Bizlerin etkinliklerine gelip astronomi okumayı düşünen pek çok insan tanıdım. Kafalarındaki tğm soru işaretlerini etkinliklerde birebir ortamında gideriyorlar. Dolayısıyla gençlerde ciddi bir potansiyel söz konusu. Bilim insanlarının biz gençlere bu anlamda bir yol haritası çizmeli, bunu ülke biliminin geleceği anlamında bir fırsat olarak görmeli. Bunu yapan insanlar var tabi. Umut Yıldız iyi bir örnek.
Yaz dönenimde okul olmadığından genelde pek aktif geçmezdş ama som dönemlerde yaz ayları da dolu olmaya başladı. En yakın etkinlik 3-4 Haziran’da Bursa Gökyüzü Gözlem Şenliği olacak.