Gökbilimciler bugüne dek keşfedilen en ilginç nötron yıldızlarından biri olan Vela pulsarının dönme hızındaki arızadan yola çıkarak kütlesini oluşturan bileşenlere yakından bakmayı başardı.
Yaydığı radyo sinyalleri ve gama, X ve optik ışınlar sayesinde yer ve uzay teleskopları tarafından en iyi gözlemlenebilen pulsarlardan biri olan Vela, yaşadığı arıza ile gökbilimcilere önemli bilgiler sundu.
Ölen bir yıldızın içine çökmesi ile oluşan bir nötron yıldızını (veya pulsar) temsil eden Vela, kısaca bir süpernova kalıntısı olarak da tanımlanabilir. Kara deliklerin ardından en yüksek kütleli gök cisimlerini temsil eden nötron yıldızları, kendi eksenlerindeki inanılmaz bir süratle dönüyor. Her bir dönüşleri, nabzın atmasına benzetilen bir hareketle materyal ve ışın saçıyor.
Adını yer aldığı Vela (Yelken) Takımyıldızı’ndan alan pulsar, kendi ekseninde bir dönüşü 89.33 milisaniyede tamamlıyor. 12 Aralık 2016 tarihinde, Mount Pleasant Radyo Gözlemevi pulsarın rutin dönüşünden çok kaotik bir hale geçiş yaptığını tespit etti. Teleskop ilk olarak ‘geniş’ bir nabız ölçtü, ardından gelmesi gereken nabız ise yoktu. Sonrasında, birbirine yatay, zıt jet akımları oluşturan iki nabız tespit edildi.
Üç yıl önce yaşanan arızayı analiz eden gökbilimciler, Nature Astronomy dergisinde yayınlanan araştırmada Vela’da olup bitenlere açıklama sundu. Analizler, pulsarın dönüş hızında ilk önce hızlanan ardından tekrar normale dönen değişimin toplamda 12.6 saniye sürdüğünü tespit etti. Elde edilen bulgular ile pulsarların iç yapısını anlamaya yönelik modellere geliştirilmeye çalışıldı.
Özellikle süpernova sonrasında içine çöken ve son derece yoğun kütleli bir çekirdeğe sahip “arızalı” nötron yıldızlarının iç yapısını anlamak hiç kolay değil. Çekirdeklerde, madde her türlü tuhaf hale bürünebilirken, araştırmacılar Vela’da yaşanan arızanın olağanüstü karı yerkabuğu ile altında kalan tam akışkan katmanlar arasındaki etkileşimin neden olduğunu düşünüyor. Çalışma, bu kapsamda üç bileşenin etkileşimini öne çıkarıyor.
Araştırmada yer alan Monash Üniversitesi’nden Dr. Paul Lasky’e göre bu bileşenlerden ilki “yerkabuğunun iç katmanındaki tam akışkan çorbası.” “Çorba”, ilk olarak dışarı hareket ediyor, yerkabuğunun sert dış katmanına çarpıyor ve yıldızın dönüş hızını artırıyor. Ardından, ikinci bir tam akışkan çorbası çekirdeğe doğru hareket ediyor ve ilk çorbayı dengeleyerek yıldızın dönüş hızını tekrar düşürüyor.
Araştırma ekibi aynı zamanda nötron yıldızları hakkında bildiklerimize dayanarak üçüncü ve beklenmedik, daha doğrusu olmaması gereken bir bulgu elde etti.
Dr. Greg Ashton, “Arızadan tam önce, yıldızın eksenindeki dönüş hızını yavaşlattığını ve sonra tekrar hızlandığını fark ettik… Bunun neden olduğunu bilmediğimiz gibi ilk kez tanık oluyoruz. Bu durum arızaya bağlı gerçekleşmiş olabilir ancak açıkçası emin değiliz” ifadesini kullandı.
Astronomlar için iyi haber, Vela’nın neler olduğu bittiği hakkında daha fazla bilgi sunacak olması. Çünkü astronomlar nötron yıldızının aslında her üç yılda bir arıza yaptığını fark etti.