Bu hafta NASA’nın Mars Opportunity keşif aracı kırmızı gezegen üzerindeki 12’nci yılını kutladı. Bu konuda dikkate değer bir gerçek var ki o da, keşif aracının gezegendeki aşırı toz yüzünden yaklaşık 90 gün boyunca çalışacak şekilde tasarlanmış olmasıydı ama araç Mars yüzeyinde böylece 12’nci yılını doldurmuş oldu.
Aracın yazılımında gerçekleştirilmiş olan yaratıcı değişiklikler ve gezegenin beklenmedik yüzey yapısı sayesinde, NASA Opportunity’i sürekli hayatta tutmayı ve işlevselliğini koruyabilmesini başardı.
Dünya’dan ayrıldığı altı buçuk ay yolculuğundan sonra, Opportunity keşif aracı Ocak 2004’te Mars’ın atmosferine giriş yapıp bir paraşüt, fren roketi kullanarak ve hava yastıklarıyla koruyucu bir tabaka oluşturarak güvenli bir iniş gerçekleştirmişti.
Güneş’i daha iyi soğuran olmadı
NASA’nın keşif aracına sadece 90 Marslı günü konusunda inanmasının nedenlerinden biri Mars’taki toz seviyesinin aşırı seviyelere çıkabilecek olmasıydı. Bu toz bulutunun Opportunity’nin solar panellerini kapatarak enerji almasını engelleyeceği ve sonunda, keşif aracının çalışmayı sürdürmek için yeterli gücü elde edemeyecek olması tahmin ediliyordu.
NASA, Opportunity’nin güneş panellerini çok fazla güneş ışığı toplamak için olabildiğince geniş olacak şekilde tasarladı. Yine de, Opportunity’nin yaşam süresi günler içerisinde ölçülmüştü, belki de aylar, ama kesinlikle yıllar değil.
Neyse ki, nadiren de olsa gezegendeki hava sütunları şeklinde dönen rüzgar hortumları yardımıyla keşif aracının solar panelleri üzerinde biriken tozları temizleniyor.
Bu Opportunity ve onu tasarlayan NASA ekibi için adeta beklenmeyen bir lütuf olmuştu. Toz fırtınası henüz bir sorun olmaya devam edecekti, ama yinede Marslı oluşan rüzgar hortumları aracın üzerini temizlemede yardımcı olmuşlardı.
Kum tepesinden kurtarıldı
Yeterli güneş enerjisi elde edebilmek NASA’nın yoluna çıkan Mars ile ilgili tek sorun değildi. Keşif robotunun solar panelleri şu anda günde 460 watt-saat elektrik üretiyor. İşte bu da önceki Mars kış sezonundan yaklaşık %40 ‘ı kadar daha fazla elektrik üretmesi demek oluyor. Ama Opportunity kış boyunca enerjik ve kaya-oyucu olarak yoğun güç gerektiren operasyonların üstesinden gelmeyi başarıyor.
İlk yılında, Opportunity kendisini çok az miktardaki bir kum tepeciğinde gömülü konumda bulmuştu. NASA’nın JPL’deki mühendis ve bilim insanları benzer bir Opportunity modeli ile senaryoyu yeniden uyarladılar ve sonunda aracın oradan kurtulabilmesi için tekerleklerinin döndürülmesini sağlayacak bir dizi tanımlanmıştı.
Donanım konularına ek olarak, Opportunity’nin yazılım sisteminin yılda birkaç kez yükseltilmesi gerekliydi. NASA, keşif aracının görsel algılama, fotoğraflama ve tehlike algılama yeteneklerini geliştirmek için uzaktan yazılım güncellemeleri yapmak zorunda kalmıştı.
Araştırmacılar önümüzdeki birkaç yıl içinde daha büyük ve her zamankinden daha uzak olan bir dizi krateri incelemek için Opportunity keşif aracını kullanmışlardı. Ve Araştırmacılar bu ay “Er John Potts” ismini verdikleri hedeflenen bir kayadan yüzey kabuğu çıkarabilmek için Opportunity’nin kaya aşındırma aracını kullanarak kayanın açık, iç yapı ve dokusunu keşif aracının robot kolu üzerindeki araçlarla incelediler.
Opportunıty ve ikizi SpIrIt, MArs’ta 90 gün görev yapmak için tasarlandı. spırıt ile bağlantı 2010’da kaybedildi.
Gözlem yapmaktan yorulmadı
Her bir Mars yılının 1.9 Dünya yılına denk gelmesi sebebiyle (Mars güneşten uzak olduğundan, kendi yörüngesini tamamlaması daha uzun sürer. Mars’ın kuzey-güney dönüş ekseni Dünya’nınki gibi eğiktir, yani Mars bizdeki gibi yaz ve kış mevsimleri geçirir) yaklaşık iki kat daha fazla yaz ve kış sezonları geçiren Opportunity, JPL’den Mars Keşif Aracı Proje Yöneticisi John Callas’a göre bu kış oldukça aktif haldeydi ve güneş panelleri son birkaç kış geçirmiş olmasına rağmen daha temiz bir görünümdeydi.
Bu yüzden, Opportunity bize inişinden 12 Dünya yılı sonra, yedinci kez Mars kış mevsimine dayanabildiğini gösteriyor. 2011’de 22 kilometre genişliğindeki Endeavour isimli kratere varan araç, kraterde bulunan Maraton Vadisi’nde çalışmalarına devam ediyor.
Opportunity Mars havasını seviyor
Mars’a bir keşif aracı göndermek oldukça pahalı bir misyon. Oraya insan göndermek bu fiyatın bir kısmını içeriyor, ama yine de Opportunity gibi bir keşif aracı tasarlamak ve onu Mars yüzeyine indirmek NASA’ya 400 milyon dolara mal oluyor.
Gerçek şu ki, NASA’nın 12 yıldır keşif aracının operasyonunu yürütüyor olması mühendislik ve beceri gerektiren ustalık harikası bir iş, fakat herkes NASA’nın bu çalışmayı sürdürmesi gerektiği konusunda aynı fikirde değil. Opportunity misyonunu yürütmek demek aracın Mars’ta kaldığı her sene 14 milyon dolar harcanması ve hatta ilk kez gerçekleştirilecek bir misyonun bile garantisinin olmadığı anlamına geliyor.
Sert Marslı koşullarında bir on yıl geçirdikten sonra kendi kendine tamir olabilirken, keşif aracı, Mars’a indirildiği günden bu yana tam 42.65 km yol gitti, böylece Dünya dışında başka bir gezegende en uzun yolculuk mesafesi kat eden keşif robotu rekorunu elde etti. 12 yıl sonra bile, Opportunity Mars’taki yaşamını sürdürmeye, bize yaşam belirtileri göndermeye ve Mars’ın daha önce hiç görülmemiş görüntülerini göndermeye devam ediyor.