İnsanlığın hayatı kolaylaştırmak adına geliştirdiği teknolojilerin uç noktasını temsil eden robotlar, gelecekte hayatın her alanında bize hizmet edecek. Fizikçi Stephen Hawking ve teknoloji milyarderi Elon Musk’ın başını çektiği birçok isim, Skynet’in durdurulamaz yükselişine karşı önlem almak için kolları sıvamış olsa da, gözlerden kaçan bir detaya dikkat etmekte yarar var.
Programlanabilir her makine robot tanımına girmiyor. Yapay zekadan arınmış makinelerin öne çıktığı robotik cerrahi de son 15 yılda tıpta gösterdiği başarılarla insan ve makine bileşiminin neler başarabileceğine en iyi örnek. Türkiye’de 2004 yılından bu yana birçok hastanede kullanılmaya başlanan robotik cerrahi donanımları, geleneksel yöntemlere göre birçok avantaj sağlasa da halen giderilmesi gereken sorunlar da barındırıyor.
Robot cerrahlar nasıl çalışıyor?
Robot cerrah tanımı biraz yanıltıcı olabilir ancak önemini yine adında saklıyor. Makinelerin kullandığı robotlar, cerrahları bir robot cerraha dönüştürüyor. Cerrahlar bu sayede insan elinin sahip olmadığı esnekliğe kavuşuyor, gözün göremediği detayları fark ediyor.
Cerrah, ameliyathanede hastanın yakınındaki konsola oturarak üç boyutlu ekranda ameliyatı gerçekleştiriyor. Görüntü kalitesi ve robotik kolların sağladığı mükemmel hareket kabiliyeti sayesinde geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilen ameliyatlar daha kısa sürede tamamlanıyor.
Tıp terimleri içinde kısaca değinirsek, robotik cerrahi laparoskopinin ileri teknolojili versiyonu olarak ifade edilebilir. Yeni yöntemde robotik kollarla sadece 1-1,5 cm uzunluğunda kesikler açılıyor ve laparoskop (ışıklı kamera) ve cerrahi aletler bu kesiklerden vücuda sokuluyor ve cerrahi işlem yapılıyor.
Robotik cerrahide kullanılan donanımlar kesinlikle kendi başlarına çalışmıyor. Yeni nesil donanımlarda otonom fonksiyonlar yer alsa da bu komut da cerrah tarafından veriliyor.
Robotik cerrahinin farkı ne?
– Makinelerin kullanılmadığı bir ameliyatta yaklaşık 12 kişilik bir ekip gerekiyor. Robotik cerrahi ise bu sayıyı dörde kadar indiriyor. Gelecekte ameliyat odalarında sadece hasta, doktor ve robotun kalması da muhtemel.
– Geleneksel laparoskopide 2D olan görüş, 3D hale geliyor ve kameralar sayesinde cerrahin görüş alanı 10 kat artıyor ve 360 dereceye ulaşıyor.
– Robotik kollar, kendi çevresinde dönerek insan eline kıyasla cerrahi donanımı üstün bir esneklikle kullanıyor. Cerrahin hareketlerine bağlı olan robotik kolların yönü ve hızı mükemmel doğrulukla kontrol ediliyor.
– Geleneksel ameliyatlarda operasyon yapılacak bölgeye yaklaşık 15 cm’lik bir kesik açılıyor. Robotik cerrahide kesik 2,5 cm’i genelde geçmiyor. Kalp ameliyatları bile göğüs kafesi açılmadan yapılabiliyor.
– Ameliyat kesiklerinin küçük olması, enfeksiyon riskini azaltırken, gerekli olan kan desteği de azalıyor. Hastanın taburcu olma ve yaranın iyileşme süresi de katlanıyor.
Doktorlar memnun ama endişeli
Hürriyet’te yer alan verilere göre Türkiye dünyanın tek robotik cerrahi donanım tedarikçisi Da Vinci’nin ürünlerini 2004’te kullanmaya başladı. Üniversite hastanelerinin öne çıktığı ana tedarikçilerin 2013 itibariyle toplam 21 robot cerrah kullanıyor.
Beyin, omurga ve ortopedi cerrahisinde de kullanılmaya başlanması beklenen robot cerrahlar büyük faydalar sağlasa da çözüm bekleyen sorunlar da getirdi. Bunlardan ilki, dünyanın dört bir yanında kullanılan Da Vinci cerrah sistemlerinin tek bir firma tarafından; Intuitive Surgical tarafından üretilmesi.
California merkezli firma 1995’te Ar-Ge’ye başladı ve 2000 yılında ABD Gıda ve İlaç İdaresi’nden (FDA) onay alarak ürünlerini sundu. Maliyeti 1,5 milyon dolardan başlayan donanımların fiyatı rekabet edecek firma olmadığı için düşmüyor ve birçok hastane ileri teknoloji donanımı karşılayamıyor.
Doktorları endişelendiren bir diğer sorun, gelişen teknoloji sayesinde yeterince tecrübeye sahip olmayan cerrahların ameliyatlara başlaması. Tecrübeli cerrahların kullandığı robotik donanımlar ön eğitim gerektiriyor ve doktorların ameliyat öncesinde hastalarla çalışmasını da gerektirebiliyor. Hastalardan alınan veriler, ameliyat öncesi robotların bilgisayarına işleniyor. En önemlisi ise belli ameliyatların yanı sıra her hastanın robotik cerrahi işlemine uygun olmaması.
Uzaktan kumandalı ameliyatlar geliyor
Robotik cerrahi sayesinde bugün bir böbrekteki tıkanıklığı açmak üç saat sürüyor. Hasta, 1-2 hafta değil, ertesi gün taburcu oluyor ve ameliyat yarasını bir yara bandıyla kapatması yeterli oluyor.
Yakın gelecekte robotik cerrahinin ‘tele cerrahi’ seviyesine gelmesi bekleniyor. Yani, konsol başında oturacak doktor kilometrelerce öteden ameliyat yapabilecek. Konsollar aracılığıyla robotları uzun mesafelerde gerçek zamanlı kontrol etmek mümkün olduğunda, ameliyatınızı bir başka kıtadan yaptırabilirsiniz.