Yeni uydu görüntüleri ışığında aldığı hasarın onarılamayacak seviyede olduğu tespit edilen Arecibo Gözlemevi’nin kapatılmasına karar verildi.
Porto Riko’da yer alan ve 305 metre genişliğindeki çanağı ile yeryüzündeki en büyük radyo teleskoplardan birini temsil eden Arecibo Gözlemevi, ebediyen kapanacak. Mühendisler, dev yapıyı destekleyen iki kablonun sırasıyla Ağustos ve Kasım ayında kopmasının ardından tamir için bir çözüm geliştiremedi.
Astronomi dünyası, uzay keşfindeki en sembolik ve üretken teleskoplardan birinin kaybedilmesiyle üzüntüye boğuldu. Arecibo’nun geçmişteki direktörlerinden Robert Kerr, “Ne söyleyeceğimi bilmiyorum… Tek kelimeyle inanılmaz” ifadesini kullandı. Arecibo’da gözlemler yapan Porto Riko Üniversitesi’nden Abel Mendez ise “tamamen yıkıldığını” belirtti.
İnşası 1963 yılında tamamlanan Arecibo, uzun yıllar dünyanın en büyük radyo teleskobu unvanını taşıdı. Arecibo, Dünya dışı akıllı varlıkların duyması ihtimali karşılığında derin uzaya 1974 yılında ilk sinyalin gönderildiği yer olduğu gibi 1992 yılında Güneş Sistemi dışındaki ilk gezegeni de tespit eden cihaz oldu. Dünya’ya yakın asteroidlerin incelenmesinden, kozmosun en büyük gizemlerinden hızlı radyo patlamalarının gözlemlenmesine kadar birçok araştırmada kullanılan Arecibo, yaşanan hasarın ardından tamamen kullanılamaz hale geldi.
Kopan iki kablo, ana teleskop çanağının tepesinde asılı duran 900 tonluk bilimsel donanım platformunu destekliyordu. Kopan ilk kablo, çanağın köşesinde yer alan panelleri parçalarken, ikinci kablo çanağın ortasında büyük yarıklar oluşmasına neden oldu. Nature tarafından Planet Labs uydu gözlem şirketine yapılan talep sonucu çekilen fotoğraf, ikinci kablonun neden olduğu hasarı açıkça gözler önüne seriyor: Çanağın altında kalan yeşillik, ortaya çıkan aralıklardan görülebiliyor.
Eğer daha fazla kablo kopmaya devam ederse, tüm platform altındaki çanağın üzerine çökebilir. Arecibo Gözlemevi’nin sahibi ABD Ulusal Bilim Derneği (NSF), kontrollü bir şekilde platformu alçaltmanın yollarını araştırmak meşgul. Ancak haftalar sürmesi beklenen planlama sürecinde yeni hasarların oluşmayacağını söylemek de mümkün değil. NSF astronomi biriminin başında yer alan Ralph Gaume, 19 Kasım’da yaptığı açıklamada “kabloların stabil hale getirilme çabalarının bile hasarı artıracak kazalarla sonuçlanabileceğini” belirtti.
Nihayetinde, Arecibo’nun kapatılmasına karar verildi. NSF matematik ve fiziksel bilimler direktörlüğünün başında yer alan Sean Jones, “Alması kolay bir karar değildi ancak güvenlik şu an önceliğimiz” açıklamasını yaptı.
Arecibo’nun kapatılması, astronomi camiasında büyük bir sarsıntıya neden oldu. Humacao’daki Porto Riko Üniversitesi’nden Desiree Cotto-Figueroa, “Arecibo’yu kaybetmek bilim için olduğu kadar gezegen savunması adına da büyük bir kayıp olacak” ifadesini kullandı.
NSF yetkilileri, Arecibo’da yaşanan hasarın oldukça şaşırtıcı olduğunu belirtti. Mühendisler ikinci kablonun halatlarında aşınma olduğunu tespit etti ancak kablonun kaldırma kapasitesinin çok yüksek olduğunu bildiklerinden hasarı ciddi bir tehdit olarak görmedi. NSF’de Arecibo program yöneticisi Ashley Zauderer, hasar hakkında “Ani bir tehdit olarak görülmedi” yorumunu yaptı.
Yine de, yıllardır dış gözlem komiteleri tarafından teleskobun giderek yaşlanan kablolarının bakıma ihtiyacı olduğu dile getiriliyordu. Zauderer, gözlemler öncesinde bakımın takvime uygun olarak yapıldığını belirtti.
Kabloları tehdit eden ciddi sorunlardan biri, Ocak 2014’te yaşanan 6,4 şiddetindeki deprem oldu. Ana kablolardan birinde oluşan hasar, mühendisler tarafından giderildi. Yaşlanan gözlemevi depremin ardından 2017’de Maria Kasırgası ve sonrasında bu yılın Ocak ayında bir dizi küçük deprem ile sarsıldı.
Şu ana kadar teleskobun faaliyetinin durdurulmasının ne kadar maliyet doğuracağına dair hesaplama yapılmadı.
Astronominin Efsane Köşesi
Arecibo’da yapılmakta olan gözlemlerin bir kısmının diğer gözlemevlerine aktarılabileceği belirtildi. Ralph Gaume, bilim insanlarından mevcut araştırmalarının transfer edilebileceği yeni tesisler hakkında öneride bulunmasını umduklarını söyledi.
Her ne kadar tamamen devre dışı kalmış olsa da, 305 metre genişliğindeki çanağın bulunduğu alanda bilimsel çalışmalar devam edecek. Faaliyete devam edecek tesisler arasında atmosfer olaylarını incelemek için atmosfere lazer ateşleyen iki lidar tesisi de yer alıyor.
Düzenli olarak güncellenen Arecibo Gözlemevi’ne önümüzdeki yıllarda yeni cihazlar eklenecek. Arecibo’da yıllarda çalışmış bir gökbilimci olan ABD Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi’nden Christopher Salter, “Arecibo’nun kesinlike tarihi geçmiş değil” ifafdesini kullandı.
Arecibo, Porto Riko’da önemli bir bilim eğitim merkezi olmaya ve birçok genç astronom ve mühendise yol göstermeye devam edecek. Arecibo, Carl Sagan’ın “Contact” adlı romanından uyarlanan filmde ve James Bond serisinin “GoldenEye” filmlerinde de yer alarak popüler kültürde de bir ikon haline gelmeyi başarmıştı.
Geçmişteki bir diğer radyo teleskop faciası 1988 yılında yaşanmış ve ABD’nin Batı Virginia eyaletindeki Green Bank’te bulunan 92 metre genişliğindeki çanak anten bir gece yapısal sebeplerden ötürü çökmüştü.