SpaceX’in uydu-internet ağını temsil eden Starlink uyduları ile Avrupa Uzay Ajansı (ESA) uydularının çarpışma riskinin ardından iki taraf arasındaki gerilim yükseldi.
Yörüngede giderek ve kontrolsüz bir şekilde artan uydu sayısı, nihayetinde ciddi bir krize yol açtı. Starlink ağına ait Starlink 44 ile ESA gözlem uydusu Aeolus’un çarpışma riski atlatmasının ardından, ESA’nın sabrı taştı.
ESA Pazartesi günü yaptığı açıklamada, Starlink 44’e yer açmak için Aeolus’a manevra yaptırmak zorunda kaldıklarını belirtti. Dikkat edilmesi gereken nokta, çarpışma önlemek için yapılan manevranın ilk olmaması. ESA, geçtiğimiz yıl kontrolden çıkan (kullanım dışı) uydular veya uzay çöplüğündan kaçmak için 28 manevra daha yapmıştı. Haliyle, herkesin kafasına göre uydu ateşlediği yörüngede giderek artan kalabalık, ciddi sorunlar doğurmaya başladı.
İşin kötüsü, uzay-havacılık kurumlarının kendi politikalarını evrensel bir anlayışının üzerine koyması. ESA, geçtiğimiz hafta Çarşamba günü yaşanan çarpışma riskinin ardından SpaceX’i uyardıklarını belirtti. SpaceX ise uydularının rotasını güncellemek gibi bir niyetleri olmadığını belirtti.
SpaceX, dün bir açıklama yaparak kaza riskini “teknik hata nedeniyle” fark etmediklerini belirtti. Yapılan açıklamada, “ABD Hava Kuvvetleri tarafından yapılan çarpışma riski uyarısını Starlink sisteminin teknik hatadan dolayı almadığı ve uyarının fark edilmesi halinde ESA ile gerekli koordinasyonu gerçekleştirmiş olacaklarını” ifade etti.
E-posta üzerinden kriz yönetimi
ESA gözlem uydusu Aeolus, yörüngedeki konumunda 9 aydır görev yapıyor. Kısa süre önce yörüngede konumlanan Starlink 44 ile çarpışma riskinin artması üzerine ESA ilk kez çarpışma önleyici manevra gerçekleştirdi.
Twitter üzerinden yapılan açıklamada, Aeolus’un iticilerinin “mega constellation” ile yaşanabilecek çarpışmayı önlediği belirtildi. Mega constellation, yüzlerce veya binlerce uzay aracından oluşan filoyu tanımlamak için kullanılıyor.
ESA, manevranın yapıldığı anda çarpışma riskinin 1,000’de 1 olduğunu bellirtti (güvenlik düzenlemelerindeki sınırın 10 katı).
Yaşanan olayın ardından açıklama yapan ESA uzay güvenliği birimi başkanı Holger Krag, “Bu örnekte (uzay) trafik kurallarının ve iletişim protokollerinin var olmadığını gördük. Çarpışmanın önlenmesi tamamen operatörlerin kendisine kalıyor” dedi.
Krag, SpaceX ile kaza riski değerlendirmesini e-posta üzerinden yaptıklarını ve “uydu sayısının giderek arttığı günümüzde e-postanın antik bir iletişim yöntemi olarak kaldığını” belirtti.
“Koordinasyon şart”
SpaceX’in başını çektiği ve en az 12,000 uydudan oluşması beklenen uydu-internet ağı, yakın geleceğin küp uydu filolarından sadece biri. OneWeb ve Kuiper gibi firmalar da internet uyduları ateşleyerek rekabeti körüklüyor.
Günümüzde Dünya yörüngesinde gezinen 5,000 civarında uzay aracı var ve sadece 2,000 tanesi aktif. Uzay aracı ateşleme kapasitesi bulunan her ülkenin uluslararası bir düzenlemeden tamamen bağımsız hareket ettiği günümüzde, yörüngede yaşanabilecek kaza riski de giderek artıyor.
Krag, “acilen düzenli bir trafik yönetimi ve iletişim protokolleri kurulması gerektiğini” belirterek “uzay operatörlerinin otomasyon manevra koordinasyonu tanımlamasının şart olduğunu” söyledi.
Otomatik çarpışma önleme sistemi kurmaya başladıklarını açıklayan ESA, kazaların önüne geçmek için işbirliğinin kaçınılmaz olduğunu belirtti.
Krag, “Eğer yörüngede 10,000 uydu varsa ve operatörler birbirlerine e-posta yazarak iletişim kuracaksa uzay uçuşlarının geleceğini düşünemiyorum” ifadesini kullandı.