Koreli astronomlar 11 Mart 1437 tarihinde Akrep (Scorpius) takımyıldızının kuyruğunda tuhaf bir ışık gözlemledi. Neredeyse Kutup Yıldızı (Polaris) kadar parlak olan ışınlar 14 gün sonra gözden kayboldu.
Aradan geçen yüzlerce yılın ardından, gökbilimciler teknolojinin verdiği imkanları kullanarak o gece neler yaşandığını anlamayı başardı: Bir Nova.
Nova, çift yıldız sistemlerinde gerçekleşen ve nadir gözlemlenen kozmik patlamalardan birini temsil ediyor. Yıldızlardan biri, diğerr karadelik gibi komşusundan materyal çekiyor. Milyonlarca yıl süren etkileşimin ardından, sömürülen yıldızın yüzeyinde dev bir termonükleer patlama gerçekleşiyor.
Araştırmada yer alan Amerikan Doğal Tarih Müzesi Astrofizik Bölümü’nden Michael Shara, Akrep’te yaşanan novanın yaşı kesin olarak bilinen nadir kozmik olaylardan biri olduğunu belirtti. “Kozmik bir olayın yaşını yüzde 10 veya 20 hesaplayabilmek bile bir başarı… Burada ise günü gününe bildiğimiz bir patlama var.”
Ne olduğunu anlamak kolay olmadı
Shara ve ekibi, 580 yıl önce yaşanan patlamanın kaynağını bulabilmek için araştırmalara 30 yıl önce başladı. Amacı, yıldızların bu tür patlamaların ardından düşünüldüğü gibi ‘uyku moduna’ girdiğini doğrulamaktı. İlk başta yanlış yıldız çiftini gözlemlemeye başlayan ekip, bir sonuca varamadan araştırmalarını sonlardırdı. Shara, 18 ay sonra ‘parlayıp sönen’ astronomik kaynaklara ait veri tabanını tekrar incelemeye karar verince on yıllardır merak ettiği sorunun cevabına ulaştı.
Daha da ilginci, gizemin kaynağını oluşturan yıldız çiftini 80’li yıllarda tespit etmiş ancak hatalı hedef olduklarını düşünerek incelemeyi kesmişti. Sebebi, çift yıldızın patlama sonrası oluşturmaları gereken enkaz yığınının merkezinden uzak kalmalarıydı. Yaptığı yeni gözlemlerde ise yıldızların arka planda kalan yıldızlara kıyasla yeni hareket ettiklerini fark etti. Gökyüzünün incelediği bölgesine ait 1923 yılından kalma bir görüntüyü incelediğinde, yıldızın aslında enkaza sandığından daha yakın olduğunu fark etti.
Nova patlamasına hazırlanan simbiyotik yıldız sistemi: R Aquarii
Shara, “Eğer bu kare kaybolmuş olsaydı veya dijital ortama aktarılmasaydı bu keşfi yapmamızı sağlayacak parçalar bir araya gelmezdi” ifadesini kullandı.
Yıldızların yaşını hareketlerine göre belirleyen modeller, çiftin 1437’de enkaz yığınının merkezinde yer alması gerektiğini ortaya koydu. Nova patlamasının kaynağı bulunmuştu.
Bir novanın yaşı kesin olarak ilk kez tespit edildi
Nova patlaması hakkında en akla takılan soruyu sormadan geçemeyiz: Yıldız çifti dev bir gaz topundan nasıl uzaklaştı? Shara şöyle açıklıyor:
“Saatte 110 kilometre hızla üstü açık bir araba kullandığınızı düşünün. Bu süratte giderken bir konfetiyi anayola fırlatıyorsunuz. Konfeti hemen duracaktır çünkü rüzgar onu yavaşlatacaktır. İşte yıldız çiftinin merkezinden fırlatılan kabuk, konfetiyi temsil ediyor. Yıldızdan saçılan gaz yıldızlararası ortama doğru püskürüyor ve yavaşlıyor. Bu esnada, kaos modundaki yıldız çifti hareket etmeye devam ediyor.”
Varşova Üniversitesi Gözlemevi’nden Przemek Mróz, “enkaz ile yıldız çiftinin bir arada bulunduğu bir novanın ilk kez tespit edilmediğini ancak ilk kez novanın hareketine yönelik bağımsız ölçümler ile kabuğun yaşının kesin olarak belirlendiğini” söyledi. Mróz, Shara ve ekibinin elde ettiği sonuçları ikna edici bulduğunu söyledi.
Mróz, Nature dergisinde yayımlanan araştırma sayesinde ‘düzensiz’ yıldız çiftleri hakkında daha fazla bilgi elde edebileceklerini belirtti. Gökbilimcilerin 20 ve 21’inci yüzyılda incelediği yıldız-beyaz cüce materyal akımlarından sadece bir tanesinde Akrep’tekine benzer ‘düzensiz’ bir nova gözlemlendi. Mróz, Akrep’te gözlemlenen ‘cüce novanın’ yıldızlar arasındaki daha düşük materyal transferinden dolayı binlerce yıl arayla parlayıp sönen bir doğaya sahip olduğunu düşünüyor.
Shara, novaların ‘kış uykusuna’ geçişini ölçebilmenin, yıldız çiftlerindeki patlamaları anlamak adına en önemli basamaklardan biri olduğunu düşünüyor. “30 yıl önce bunu düşünmüştük ve deliller düzensiz yıldız çiftlerinin zamanla uykuya geçtiğini gösteriyor.”
James Webb Uzay Teleskobu bu enkazı bir gün yakından görüntüleyebilirse harika olur hani.