Yıldız sistemleri ikiye ayrılmaktadır. İki yıldızdan oluşan çift yıldızlar ve daha fazla yıldızdan olan çoklu yıldızlar. Hatta gökyüzünde gördüğümüz yıldızların çoğu çift veya çoklu yıldız sistemi üyesidir. Bu durum yaşam kavramını bize kazandıran yıldızı temsil eden güneşimiz için geçerli değildir.
Çift Yıldız Nedir?
Çift yıldızlar, çekim kuvveti ile birbirine bağlı olan ve ortak bir kütle merkezi etrafında Kepler yasalarına göre hareket eden iki yıldızdan oluşan sistemlerdir (Bunların yıldız sistemi olduğuna , yıldız kümesi olmadığına dikkat edin). Çift yıldızlar astronomide büyük önem arz ederler çünkü tek yıldızlara oranla daha çok bilgi sunarlar. Örnek vermek gerekirse; çift yıldızlar yardımıyla birleşen yıldızların kütleleri, bu sayede de evrim durumları hakkında bilgi sahibi olabilmekteyiz. Anlayacağınız kütle, yıldız evriminin anlaşılması için parametredir. Ayrıca yakın galaksilerin uzaklıklarının belirlenmesinde, X-ışın çiftleri, yıkıcı kozmik değişenler, novalar, simbiyotik yıldızlar ve bazı süpernovaların açıklanmasında da çift yıldızlar önem arz eder.
Çift Yıldızların Sınıflandırılması
Çift yıldız dediğimiz yıldız sistemi çeşidinin sınıflandırılması 3 farklı şekilde yapılıyor. Bunlar gözlemsel olarak inceleme yöntemlerine göre, Roche modeline göre ve fotometrik sınıflamaya göre. Biz bu yazıda sadece ilk sınıflandırılma şekline bakacağız.
Gözlemsel olarak inceleme yöntemlerine göre çift yıldızlar dört türden oluşur. Görsel çiftler, astrometrik çiftler, tayfsal çiftler ve örten çiftler şeklinde. Görsel çift yıldızlar ilk keşfedilen türdür. Bu yıldızlar teleskoplarla bakıldığında ayrı ayrı görülebilir. Ayrıca birbirleri etrafında dolanma süreleri uzundur. Yakınımızda bir görsel çift yıldız örneği olarak Büyük Köpek ( Canis Major) takımyıldızında bulunan ve çokça bilinen Sirius yıldızı verilebilir. Aslında Sirius 1844 yılında astrometrik çift yıldızların özelliği olan sistemin bileşenlerinin yalnızca birinin görülebildiği, fakat görülen ile diğer bileşenin anlaşıldığı gözlem yöntemi ile bulunmuştur.
Yani ilk başta astrometrik çift yıldızlardan kabul ediliyordu. Lakin 1864 yılında bileşenleri ayrı ayrı teleskoplarla gözlemlenmiştir ve görsel çift yıldız olduğu kabul edilmiştir. Bu durum teleskopların gelişimi ile çok sık karşımıza çıkmıştır. Bazı çift yıldızlar ise tayflarındaki çizgilerin Doppler Kayması göstermesi sayesinde bulunur. Bu yıldızlar tayfsal çift yıldızlardır ve gözlemsel olarak bunlar anlaşılamamaktadır. Bu türe örnek olarak Zeta Ursea Majoris adlı yıldız verilebilir. Örten çift yıldızlar ise bileşenlerin birbirlerini örttüğü ve birbirinin ışığını biraz etkilediği türdür.
Ayrıca gökyüzüne baktığımızda bazı yıldızları bakış açımız dolayısıyla aynı doğrultuda olduğunu görmüş olabiliriz. Lakin bu yıldızlar arasında aşırı büyük uzaklık mesafesi olabilir. Bu durumdaki yıldızlara optik çift yıldız diyoruz. Bunlar çift yıldız kabul edilmez.