Alternatif medyacılığın son yıllarda ne kadar güçlendiğini ve zamanla geleneksel habercilik gibi gazeteciliğin prensiplerini hiçe sayarak içerik ürettiğini biliyoruz. Bu akımın tamamen kar amaçlı stratejisi, internette karmaşık yığınlar halinde duran komplo teorilerini tekrar tekrar pişirerek genel kültürü eksik kesimlere, özellikle de gençlere servis etmek.
Türkiye’deki içler acısı durum ise gazeteciliği bir kenara bırakın, editörlük kabiliyeti bile son derece kısıtlı insanlar tarafından hazırlanan kopyala/yapıştır haberler. Dünya’nın karanlığa bürüneceğine dair sahte bir haberin doğrudan çeviri halinde verilmesi de, Türkiye’de yıllardır okuyucunun salak yerine konması ve insanların da bunu seve seve kabul etme alışkanlığının en son örneği.
Maya takvimi tutmadı şimdi ne olacak?
Dünya’nın bilmem kaç gün kararacağına dair ilk iddia, Maya takvimine göre altıncı güneş çağına geçileceği günü belirten 21 Aralık 2012 için yapılmıştı. Çin (yanlış hatırlıyor olabilirim) haber sitelerinde çıkan iddialara göre gezegenlerin dizilişi Dünya’nın haftalarca güneş ışınlarından mahrum kalmasına neden olacak, binbir doğal felaket ile gezegenin sonu gelecekti…
Görünen o ki, ABD merkezli Newswatch33 adlı haber sitesi bu eski hikayeyi tam Güneş tutulmasının ardından tekrar kullanmaya karar vermiş. Haberin içine bakıldığında, az çok astronomi bilgisi olan ve en azından yakın dünya tarihinden haberdar insanların hemen gülüp geçeceği ifadeler var. Öte yandan, modern günümüzde bu haberi kafasında anında kurcalamaya başlayan kitleler de mevcut.
Newswatch33 haberinde, Dünya’nın kararacağı bilgisini doğrudan NASA’nın verdiği söyleniyor. Hatta, NASA’nın başkanı Charles Bolden, Beyaz Saray’a tam 1,000 sayfalık rapor sunmuş…
NASA’nın 2015’te hazırladığı Mars yolculuğu hazırlık raporunun bile sadece 36 sayfa olduğunu söylemek, öne sürülen bu iddianın saçmalığı hakkında fikir verebilir. Gereksiz detaylara göre, Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin (başta Jüpiter ve Venüs) oluşturacağı konum her nasılsa ve tam 15 gün Dünya’nın karanlıkta kalmasına neden olacak(mış).
Jüpiter ve Venüs’ün 18 Mart 2012’de aynı hizaya geldiği an
Kaynak: Hiç kimse
Birkaç gündür kulağıma gelen saçma haber üzerinde hiç düşünmedim ancak basında sadece kar amaçlı bir tuzak olarak kullanılmasına karşı birkaç kelime etmek zorundayım.
Neredeyse 10 yıldır Türk online haberciliğini de ele geçiren “click-bait” tarzı haberler, gazetecilikle alakası olmayan, doğru bilgi vermeyen, okuyucuyu kandıran bir tıklama tuzağından başka bir şey değil. Sadece paraya hizmet eden yayın yönetmenleri ve haber siteleri de bu tür saçmalıkları seve seve, saçmasapan başlıklarla vermeyi ve elde ettikleri trafiği ‘gazetecilik’ kabul edecek kadar düşmeyi benimsemiş durumdalar.
Bu tür içeriklerle sabahtan akşama dek 2 satır dergi veya kitap okumak için ayırabileceği vakti video izleyerek geçiren ve dünya tarihi ile içerdiği insanları bir çeşit efsane ve roman zanneden kitleleri tuzağa düşürmek kadar kolay bir şey olamaz. Daha da kötüsü, Güneş Sistemi’nde kaç gezegen olduğunu bile bilmeyen ancak her gün astroloji, gizli örgütler, ilginç hayvanlar, komik videolar ve şaklabanlıklar izleyen öğrenim çağındaki çocuklar için Dünya’nın kararması çok ilginç bir gelişme olabilir (bu bir genelleme tabii).
Ortaya çıkan bilgi dezenformasyonunun başlıca sorumlusu, tabii ki kaynak nedir hiç umursamadan eline geçen malzemeyi servis eden medya kuruluşları. Prestijlerini, güvenirliklerini ve en önemlisi okuyucaya olan saygıyı hiç önemsemeden haber üreten bu yayınlar nihayetinde insanlara ilginç ancak içi boş her ‘başlığı’ paylaşmayı öğreten bir algı yayıyor. Bunun kurbanı olmamak için lütfen okuduğunuz haberde ‘kaynak nedir’ sorgulamasını yapın ve sorun.
“Bolden bir tarafıyla gülerdi”
Newswatch33 tarafından tetiklenen yanlış algı, geçmişte birçok benzeri yaşanmış olayların devamı niteliğinde. Bir benzeri, Ağustos 2015’te yaşanan ‘Mavi Ay’ muamması.
Dünya’nın karanlığa bürüneceği ve nihayetinde birçok felaketin tetiklenebileceği haberini internetten araştırınca, eski bir NASA Goddard araştırmacısı olan Dr. Marshall Shephard’ın yazısına denk geldim. Shepherd, Forbes için kaleme aldığı yazıda, “yakın arkadaşı olan Charled Bolden’ın öne sürülen aptallığı 1,500 km öteden fark edeceğini” ifade etti.
Shephard, click-bait akımının insanlarda oluşturduğu etki hakkında “”Science hoaxes: Why do we fall for them-and who benefits?” kitaptan alıntılar vermiş. Kitaba göre, insanlar tamamen click-bait olan haberleri ‘duygusal başlıklarından’ dolayı paylaşmaya yöneliyor. Duygusal bir tepkiyi tetikleyecek başlık, doğrudan insan beynini yönlendiriyor. Bu tuzağa düşmemenin tek yolu ise sorgulamak.
Bilim insanları bilgisayar modelleri ile yüzyıllar sonra yaşanacak astronomik olayları bile en fazla birkaç dakika sapma ile hesap edebiliyor. İnsanlık tarihinde bir kez bile Venüs ve Jüpiter’in Dünya’yı karanlıkta bırakacak bir etki gösterdiğine tanık olmamışken, sahte haberde iddia edildiği gibi bu nasıl olacak? Bilen varsa lütfen izah etsin.