Avustralya’daki ASKAP teleskobunu kullanan astronomlar Dünya’dan 3.6 milyar ışık yılı öteden gelen gizemli bir hızlı radyo patlaması (FRB) tespit etti.
İlk kez 2007 yılında tespit edilen ve Samanyolu Galaksisi’nin çok ötesinden gelen hızlı radyo patlamaları, astronomlar için halen en büyük gizemlerden biri. Bugüne kadar çok az sayıda tespit edilen FRB’lerin en sonuncusu, uzayın hiç beklenmedik bir yerinden geliyor. Science dergisinde yayınlanan araştırmanın özelliği, bir FRB’nin oluştuğu kaynağın ne kadar uzakta yer aldığının ilk kez tespit edilmiş olması.
CSIRO organizasyonuna ait ASKAP radyo teleskobu ile yakalanan sinyal, FRB 180924 olarak adlandırıldı. Sinyalin, Samanyolu’nun çok ötesinden, 3.6 milyar ışık yılı mesafeden geldiği anlaşıldı. Sinyalin geldiği derin uzay bölgesi DES J214425.25-405400.81. Astronomların söz konusu kaynağı tespit etmelerini sağlayan faktör, sinyalin ASKAP’ın radyo çanaklarına farklı zamanlarda düşmesi oldu.
CSIRO Avustralya ekibinde yer alan Adam Deller, “Saniyenin sadece milyarda biri farklar sayesinde hızlı radyo patlamasının geldiği galaksiyi, hatta çıkış noktasını tespit ettik. Burası Samanyolu’nun merkezinden 13.000 ışık yılı öteki dış galaksileri kapsıyor” açıklamasını yaptı.
Yeni keşif ne anlama geliyor?
Araştırmada yer almayan McGill Üniversitesi’nden Shriharsh Tendulkar, Gizmodo’ya yaptığı açıklamada “çok önemli bir sonuç elde edildiğini” belirtti. Tendulkar, “Teknik açıdan bakıldığında aynı teleskop ile tekrarlamayan bir FRB tespit etmek ve kaynağını bulmak çok zor” ifadesini kullandı.
Cornell Üniversitesi araştırmacıları 2017 yılında dış bir galaksiden gelen tekrarlanmayan hızlı radyo patlaması tespit etmişti. FRB’ler tekrarlayan ve tekrarlamayan olmak üzere iki şekilde oluşuyor. Bugüne kadar en çok tekrarlamayan patlamalar tespit edilmiş olsa da, en son araştırmaya kadar oluştukları kaynağın yerini tespit etmek mümkün olmamıştı.
FRB’ler astronominin en gizemli ve yeni anlaşılmaya çalışılan olaylarından birini temsil ediyor. Adlarından da anlaşılacağı gibi patlamalar sadece birkaç milisaniye içinde yaşanıyor. Radyo spektrumunda hareket eden güçlü sinyaller uzayın çok uzak bölgelerinden geliyor. Astronomlar bugüne dek derin uzayın bilinmeyen köşelerinden Dünyamıza ulaşan sinyallerin nasıl oluştuğu konusunda birçok fikir öne sürdü. Bunlar arasında güçlü manyetik alanlar (magnetarlar), karanlık madde, kara delikler, süpernovalar ve gelişmiş dış medeniyetler var.
Tekrarlayan sinyalleri tespit etmek, aynı kaynaktan geldikleri için daha kolay tespit edilebiliyor. Tekrarlamayan bir sinyalin kaynağını belirlemek ise daha zor olduğu gibi birden çok gözlemevinin kullanılmasını gerektiriyor. CSIRO’dan Kenneth Bannister’ın başında olduğu en son araştırmada ise astronomlar yeni bir yöntem kullandı. Bu sayede bir saniyeden daha kısa süreye ait astronomik veri hızlı radyo patlamasının ardından donduruldu ve kayıt altına alınabildi. Araştırma ekibi, ASKAP’ın çanak antenlerinin çok az farkla tespit ettiği aynı sinyali analiz ederek, ilk kez kaynağının uzaklığını net olarak belirledi. Bannister, yapılan çalışmayı şu şekilde özetliyor:
“Eğer araştırmadaki kesinlik ile Ay’dan Dünya’ya baksaydık sadece sinyalin geldiği şehri tespit etmekle kalmayacak, çıkış noktası olan sokağı bile görebilecektik.”
Patlama nasıl oluşmuş olabilir?
3.6 milyar ışık yılı öteden gelen hızlı radyo patlaması tespitinin ardından, sinyalin geldiği DES J214425.25-405400.81 galaksisi Şili’de yer alan Çok Büyük Teleskop (VLT) ile de gözlemlendi. Aynı zamanda galaksinin Dünya ile arasındaki mesafe Hawaii’de yer alan Keck ile yine Şili’de bulunan Gemini Güney Teleskobu ile ölçüldü. Söz konusu üç teleskop, yeryüzündeki mevcut en büyük optik teleskopları temsil ediyor.
FRB 180924, uzayın derinliklerindeki bir galaksiden geliyor. Kaynağı tespit edilebilen (çıkış noktası değil) ve tekrarlanan bir diğer FRB, 2017 yılında cüce bir galaksinin yıldız doğumunun yoğun olduğu bir noktasından gelmişti. Son iki yılda yapılan iki keşif, FRB’lerin doğası hakkındaki genel düşünceleri tekrar şekillendirecek gibi görünüyor. 2017’deki tekrarlanan sinyaller FRB’lerin dinamik ve son derece karmaşık bölgelerinde doğduğuna işaret etmişti. FRB 180924 ise yıldız doğumu neredeyse sona gelmiş olan Samanyolu büyüklüğündeki bir galaksiden geliyor.
Gizmodo’ya açıklama yapan Hollanda Radyo Astronomi Enstitüsü’nden Emily Petroff, en son keşiflerdeki galaksilerin “daha değişik olabileceklerini ve cevaplardan çok soru işaretlerinin doğabileceğini” belirtti. ASKAP’ın tekrarlanmayan FRB’lerin kaynağını tespit edebilme yeteneği sayesinde, gelecekteki yeni keşifler şu an ortaya çıkan soruları yanıtlamaya başlayacak.
Tendulkar ise “tekrarlayan FRB’lerin sanıldığı gibi çok güçlü manyetik alana sahip bir nötron yıldızından (magnetar) geldiği düşüncesinin tekrarlanmayan FRB için uymadığını” belirtti. Tendulkar şu açıklamayı yaptı:
“Dev bir galaksinin eteklerinde genç bir magnetar bulmak Sahra Çölü’nde bir balina bulmaya benziyor. Henüz bu çalışmaların çok başında olsak ise tekrarlayan ve tekrarlamayan FRB’lerin tamamen farklı kaynaklardan geldiğini öne sürebiliriz.”
Hızlı radyo patlamalarının çok uzaklardan gelmesi ve çok güçlü olmaları, kesinlikle çok kudretli gök cisimleri ile bağlantısı olduğuna işaret ediyor. Ya da…