Bu yazı, Brian Raftery imzası ile WIRED’da yayınlanan “How The Matrix Built a Bullet-Proof Legacy” adlı makalenin Türkçe’ye çevrilmiş halidir.
“Bu gerçek değil. Gerçek dünya, başka bir yerde yatıyor.”
1992 yılında bir gün, Lawrence Mattis posta kutusunda adı bilinmeyen iki yazarın gönderdiği beklemediği bir senaryo buldu. Senaryo sadece birkaç Hollywood yöneticisinin anlatmak isteyeceği, yamyamlık ve sınıf çatışmasının ticari mantığa meydan okuyan, karanlık ve çirkin bir hikayesiydi. Öte yandan, tam olarak Mattis’in aradığı bir filmi temsil ediyordu.
Sadece birkaç yıl önce, 20’li yaşlarının sonunda olan Mattis gelecek vaat eden avukatlık kariyerini bir kenara koyarak yetenek avcılığına büründüğü Circle of Confusion adlı firmayı kurmuştu. Amacı, temsilcisi olacağı yeni yazarları öne çıkarmaktı. Her ne kadar defalarca en iyi yetenekleri araması için Los Angeles önerilmiş olsa da, firmasını New York City’de kurmayı tercih etti. Postasında beliren o tuhaf senaryonun öncesinde, Mattis fikrinin tersini savunanların haklı olduğunu düşünmeye başlamıştı. “Her biri yaklaşık 500 dolar ödeme getiren birkaç satış yapmıştım ve hukuka geri dönmeyi planlıyordun. Ardından bu iki çocuğun mektubunu aldım: ‘Lütfen senaryomuzu okur musunuz?’ diyordu.”
‘Carnivore’ adını taşıyan senaryo zenginlerin cesetleriyle fakirlerin beslendiği bir aşevinde geçen korku hikayesiydi. Mattis, “Komikti, iç organlar geçiyordu ve yazan kişinin filmlerden anladığını açıkça ortaya koyuyordu” diyor. Yazarları, kendilerini “Chicago’lu ortalama insanlar” olarak tanımlayan Lilly ve Lana Wachowski’ydi. Gelecek yıllarda, birçok meslektaşları ve takdir edenleri tarafından kısca “The Wachowskis” olarak anılacaklardı.
Çocukluklarını radyo tiyatrosu sunmak, çizgi roman çıkarmak ve kendi role-playing oyunlarını düzenlemek ile geçiren Wachowski’ler, Mattis ile temasa geçtikleri güne kadar hep birlikte çalışmıştı. Bir hemşire ve sanatçı olan anneleri ile işadamı olan babaları tarafından Chicago’nun güney yakasında orta-sınıf bir mahallede büyütülmüşlerdi. Onlar büyüdükçe, ebeveynleri sanatı, özellikle de filmi keşfetmeleri için onları teşvik etti. Lana, “Gösterime giren her kasvetli filmi izliyorduk… Gazeteye göz atar, izlemek istediğim filmleri işaretler ve hepsini nasıl izleyeceğimi planlardım” diyor.
Wachowski’ler 50’li yılların ‘Sunset Boulevard‘ ve ‘Strangers on a Train‘ gibi etik açıdan kasvetli klasiklerini, aynı zamanda 60’lı ve 70’li yılların ‘Repulsion‘ ve ‘The Conversation’ gibi gerilimlerini seviyordu. Ancak beyaz perdede benzeri zor görülecek bir tecrübe 1982’de yaşandı. Genç kardeşler ‘Blade Runner‘ın birçok gösterimini izledi. Zalim bir geleceğe ait suç filmi, sinemalardan neredeyse gösterime girdiği gün sürgün edildi. Lana, “Bizim dışımızda herkes Blade Runner’dan nefret etmişti” ifadesini kullanıyor.
Nihayetinde her ikisi birden yüksekokulu terk eden Lana ve Lilly, beraber kurdukları bir inşaat firmasında çalıştılar. Aynı zamanda çizgi roman ve senaryolar hazırlamaya devam ettiler. İlk zamanlarında film yapımcılığı konusundaki bilgilerinin büyük kısmı, ünlü indie film yapımcısı Roger Corman’ın ‘How I Made a Hundred Movies in Hollywood and Never Lost a Dime‘ (Nasıl Hollywood’da Yüz Film Çekip 10 Sent Bile Kaybetmedim) biyografi/kılavuz kitabından geliyordu. Corman, 1960’ların ‘The Little Shop of Horrors‘ gibi B sınıfı filmlerin yönetmeniydi. Lana, “İlham gelmişti…Düşük bütçeli bir korku filmi çekmek istiyorduk” diyor.
Carnivore’un senaryosu bittikten sonra bir ajans kılavuzundan Mattis’in ismini buldular. Orijinal senaryo piyasasının patladığı ve senaristlerin süperstara dönüştüğü bir zamanda, her ne kadar abartılı olsa da fikrinizi satmaya çalışmak için iyi bir dönemdi. 1990’da, Joe Eszterhas Basic Instinct için 3 milyon dolar kazanmış, aynı sene Lethal Weapon’ın yaratıcısı Shane Black aksiyon komedi ‘The Last Boy Scout‘ için neredeyse 2 milyon dolar almasının ardından Los Angeles Times’da geniş yer edinmişti. Mattis o günleri, “Hollywood anlaşmaları ana akım medyada yer almaya başlamıştı ve her gün çılgın paralara senaryolar satılıyordu” diyerek anlatıyor.
Mattis, Carnivore’u okuduktan kısa bir süre sonra Wachowski’ler ile sözleşme imzaladı. Senaryonun zengin ana hikayesi yapılmayacağının garantisini veriyordu ancak kardeşlere bir sonraki çabaları için yeterince ilgi gösterilmesini sağladı: Duelloya tutuşan iki tetikçinin karanlık hikayesi Assassins, 1 milyon dolara satılacaktı. Anlaşma yapıldığı günlerde, Wachowski’ler ebeveynlerinin evini tadilattan geçirmekle uğraşıyordu. Kısa süre sonra, inşaat işinden temelli ayrıldılar.
Hollywood’a sıçrayış
Yönetmen koltuğunda Richard Dorner’ın olduğu ve yapımcılığını Warner Bros’un üstlendiği Assassins, beyazperdede başrollerinde Sylvester Stallone ve Antonio Banderas ile çıktı. Ancak film Wachowski’ler için tam bir şok olmuştu. Senaryoları yeniden yazılmıştı, o derece ki Lana filmi “kürtajımız” olarak tanımlamıştı. Kardeşler bir sonraki filmlerinde kontrolü daha iyi ele aldı. Başrollerinde Gina Gershon ve Jennifer Tilly’nin olduğu Bound, bir mafya üyesinden milyonlarca doları kapmaya çalışan iki sevgilinin heyecan verici gerilimiydi. Bound, en başından kimin patron olduğunu çok net ifade eden kardeşlerin yönetmenlik koltuğundaki siftahıydı. Filmin senaryolarından birinde, “Bu bir sevişme sahnesi ve çıkarmıyoruz” uyarısı yer alıyordu.
1996’da Sundance Film Festivalinde gösterildikten sonra heyecanlı ve tüyler ürpertici Bound sonbaharda gösterime girdi. Film, özellikle Warner Bros ofislerinde önemsiz bir hit oldu. Stüdyo 1950’lerde Fransa’dan çıkan sarsıcı Diabolique filminin pahalı bir yeniden yapımını henüz izlemiş ve izleyicileri etkilemeyi başaramamıştı. O dönem stüdyoda üst düzey yöneticilerden olan Lorenzo di Bonaventura’ya göre, Warner Bros eşbaşkanı Terry Semel üstüne Bound’u izleyince haykırarak, “Lanet olsun, bu film harcadığımızın küçük bir kısmına mal olur ve çok daha ilgi çekici” ifadesini kullanmıştı.
Di Bonaventura, Wachowski’lerin bir sonraki yapımlarını ne üzerine çekmek istediklerini çoktan biliyordu. Aslına bakılırsa, senaryoyu çoktan satın almıştı. Eline geçenleri şaşkına çeviren bir senaryo. Wachowski’lerin yeni hikayesi o kadar ileri giden ve fütürist bir yapıya sahipti ki, senaryoyu okuyanların aklından bir soru geçiyordu: What is the Matrix?
Boş senaryolar yazmak ve asansör boşluk etmenin dışında geçen 90’ların ilk yıllarında, Wachoswki’ler tüm bilim-kurgu takıntılarının taslaklarını içerek bir kitap hazırlamanın hayalini kurmuştu. Lilly, kardeşlerin ortak hedef listesinden hayallerini sayarak, “Birçok konuya ilgimiz vardı… Mitolojiyi modern konsepte uyarlamak, kuantum fiziğini Zen Budizm’i ile bağdaştırmak ve kendi yaşamlarımızı sorgulamak gibi.” Aynı zamanda Hong Kong aksiyon filmlerine meraklıydılar; 2001: A Space Odysset ve Jean-Luc Godard’ın 1965 yapımı Fransız suç bilim-kurgu filmi Alphaville gibi eskilere bağımlıydılar; yükselişte olan internetin etkisine kapılmışlardı ve Homeros’un Odessa’sını her ikisi de defalarca okumuştu.
Wachowski’ler The Matrix adını verdikleri yapım için fikirlerini elleriyle not defterlerine doldurdu. Yaratıcı seansları Rage Against the Machine ve Ministry’nin agresif-rock beyaz gürültüsü ile ses buluyordu. Nihayetinde çizgi roman konseptini rafa kaldırarak senaryo için yılların emeği olan konseptler ve çizimler indirmeye karar verdiler. The Matrix için hazırladıkları detaylı senaryo, asıl mesleği dışında Neo adında bir hacker’a bürünen sıkılmış bir ofis çalışanını konu alıyordu. Neo bir gece Morpheus ile tanıştı: Her birimizin bilgisayarda çalışan kötü bir simülasyon içinde yaşadığımızı ortaya çıkaran gizemli bilge. Morpheus, Neo’ya bir seçenek sundu: Mavi hapı yutarak sıkıcı ofis hayatına geri dönebilir, her ne kadar (açıkça) sahte bir gerçeklik olsa da mutlu yaşayabilirdi. Veya zihnini değiştirecek bir dönüşümü başlatacak kırmızı hapı yutabilirdi. Böylece the Matrix’in yolunu tutmadan ve “the One” (seçilmiş diyelim) olacağına dair kehaneti gerçekleştirmeden önce belli yeni özelliklere kavuşacaktı. Neo kırmızı hapı tercih etti ve silahlar kullandığı, kung-fu yaptığı süper askere dönüştüğü yolculukta gösterdiği tepki gerçekliğe yakındı: “Whoa.”
Üniversitede felsefe öğrenimi gören Mattis, The Matrix ile 17’nci yüzyılda yaşamış olan Fransız düşünür Rene Descartes’ın fikirleri arasındaki bezerlikleri fark etmişti. Descartes, insanın hakiki gerçekliği bilmekteki yetersizliğini kaleme almıştı. Mattis, “Senaryoyu ilk okuduğumda onlara telefon ettim ve ‘Bu inanılmaz! Descartes hakkında bir senaryo yazdınız! Peki bunu nasıl satacağım?” demiş. Mattis, senaryoyu 1995’te sektörde dolandırmaya başladı, yani tam olarak internetin yayıldığı dönemde. Bir zamanlar akademisyenler, hacker’lar ve askeri çalışanların çevirmeli alan adından ibaret olan teknoloji, genişbant bir fenomene dönüşüyordu. Çevrimiçinde, gerçeklik bükülebilir hale geliyordu. Kullanıcılar ne zaman bir ekran kolunu tutsalar veya bir e-posta adresi temin etseler, yaradılışlarını baştan yazma şansına erişiyor ve kendilerine ait yepyeni bir versiyon ortaya çıkarıyorlardı: Yeni bir ad, yeni bir cinsiyet, yeni bir şehir, yeni herneyse. İnsanlar her gün kendi sanal dünyalarına adım atıyorlardı ve Wachowski’nin senaryosu onlara bir soru yöneltiyordu: Şimdi istediğimiz kadar gerçeklik yaratabiliyor hale geldiysek, hangisinin aslında “gerçek” olduğunu nereden biliyoruz?
Bu sorulmadığı takdirde dönüşümlerle, kovalamacayla, sonu gelmeyen silahlı çatışmalarla ve hatta bir helikopterin gökdelene çarpışma sahnesi bulunduran aksiyon dolu bir senaryo için yerinde bir soruydu. Dahası, birçok stüdyo yöneticisini The Matrix’in kullanılabilir bir film olduğuna ikna edecek bir hap bulunmuyordu. İlgi gösteren tek stüdyo, senaryoyu yıllar önce satın ama Wachowski’ler Bound ile meşgulken bir kenara koyan Warnes Bros’du.
Yapımcı Joel Silver ile en başından filmi destekleyen Bonaventura, “Kimse senaryoyu anlamamıştı… ‘Bu nasıl olacak? Bir odada oturuyorum, ancak aslında bir makinenin içindeyim? Biz ne halt yiyoruz’ diyorlardı.” Di Bonaventura, Wachowski’lerden üç-dört filme yetecek senaryoyu daraltmalarını ve ilk olarak yönetmenlik yapabileceklerini göstermek için Bound’a odaklanmalarını istedi. Ancak Bound’un başarısına rağmen Warner Bros yönetimi daha fazla iknaya ihtiyaç duyuyordu. Bunun üzerine Wachowski’ler The Matrix’in iç karartan teknolojilerini tasarlaması için sanatçı Geof Darrow ile anlaştı. Warrow, elektriği andıran savaş makinesi Sentinel, sperm benzeri böceği ve vücutlardan enerji soğuran Enerji Santralini tasarladı. Wachowski’ler aynı zamanda yaklaşık 600 film sahnesini çizen Steve Skroce ile The Matrix’i an be an hazırlamaya başladı.
Son olarak, Wachowski’ler Warner Bros eşbaşkanı Semel ve Bob Daly’e hazırladıkları tüm the Matrix materyallerini sundu. Di Bonaventura, “Sıradışı bir gösteriydi… Bir Wachwski hikayeyi anlatıyor, diğeri de ağzıyla ses efektleri yapıyordu” diye anlatıyor. Sunumun ardından Semel yöneticilere firmanın The Matrix için bütçe ayırıp ayırmayacaklarını sordu. Di Bonaventura, o anda “Yarım saniye düşündüm ve hiç para kaybetmeyeceğimizi söyledim” diyor. The Matrix’in bütçesi 60 milyon dolarak öngörüldü. Tek bir cümle ile izahı mümkün olmayan fikir için büyük bir paraydı. Öte yandan bu bütçe Warner Bros’un Batman&Robin için harcadığı paranın çok daha altındaydı. Felaket derecede yüksek maliyetli yapım, henüz 1997’ye girilmeden silinip gitmişti. Warner Bros, diğer tüm stüdyolar gibi sinema severlerin talep edilmeden sunulan yeni yapımlardan ve yenilemelerden bıkmıştı. İzleyiciler macera ve yeni fikirler istiyordu. Di Bonaventura, “Diziler düşüşe geçmişti ve birçok film türü ölüyordu: aksiyon-komediler, ahbap-polis filmleri… Farklı bir şeyler yapmamız gerektiğini biliyorduk.”
Patronlar onayı verdi. Wachowski’ler filmin Avustralya’da çekilmesi şartıyla (daha ucuza gelecekti) 60 milyon dolar bütçeyi verecekti. Yıllar sonra, Chicago’dan gelen “normaller” nihayet The Matrix’i inşa edebileceklerdi. Şimdi tek yapmaları gereken “seçilmişi” (The One) bulmaktı.