Bilim insanları timsah ve diğer kertenkeleler üzerinde yaptıkları araştırmalarda, yaşamış en yırtıcı dinozor kabul edilen T.rex’in kafatasındaki iki deliğin sırrını ortaya çıkardı.
Koca ağzı ve dev dişleri ile en vahşi etobour dinozorlar arasında başı çeken T-rex’in bir sırrı daha çözüldü. Geçmişte, T.rex’in kafatasının tepesinde yer alan iki deliğin, güçlü çenesini daha etkin kullanabilmesine yardım ettiği düşünülüyordu. Yeni bir araştırma ise “dorsotemporal fenestra” olarak adlandırılan deliklerin kaslarla bir bağlantısı olmadığını ortaya çıkardı.
Tersine, delikler T.rex’in kafatası içindeki ısı dağılımını dengeleyen kan damarları ile doluydu.
Araştırmanın başını eken Missouri Üniversitesi’nden Casey Holliday ve ekibi, timsah ve diğer kertenkeleler üzerinde yaptıkları incelemelerde ısı dengeleyici sistemi doğruladı.
Holliday, “Bir kasın çeneden çıkarak 90 derece döndükten sonra kafatasının tepesinde ilerlemesini düşünmek akla hiç yatmıyordu… Şimdi ise elimizde kafatasının bu bölümünde kan damarları bulunduğuna dair ikna edici kanıtlar bulunuyor” dedi.
Benzer fenestra yapısı, boyutlarından dolayı aynı gruba konan “diapsid” sınıfı hayvanların kafatasında da yer alıyor. Bu sınıf içinde timsahların yanı sıra kuşlar, kertenkeleler ve tuatara yer alıyor. Deliklerin ise 300 milyon yıl önce evrimleştiği düşünülüyor.
Fenestra, her dinozor türünde bulunmuyordu. Bu yapıya sahip olan türler arasında tironozorlar ile uçan sürüngenler (pterozor) yer alıyordu.
Araştırmacılar, fenestraların ne işe yaradığını anlamak için kafatasındaki delikler T-rex’e en benzer olan canlıları inceledi. Bu amaç altında Holliday ve meslektaşları William Porter, Lawrence Witmer (Ohio Üniversitesi) ve Kent Vliet (Florida Üniversitesi) termal görüntüleme kameraları ile St Augustine Timsah Çiftliği Zooloji Parkı’na gitti.
T-rex’in gelişmiş ısı sistemine sahip kafası nasıl çalışıyordu?
Timsahlar soğuk kanlı canlılar oldukları için vücut ısıları bulundukları ortama göre değişiyor. Bu da ısı düzenleme (termoregülasyon) süreçlerinin sıcak kanlı canlılardan çok farklı olduğu anlamına geliyor.
Vliet, “havanın soğuduğu ve timsahların vücut sıcaklıklarını artırmaya çalıştıkları anlarda, termal görüntülerde kafatasının tepesindeki deliklerde sıcaklığın arttığını” belirtti.
Aynı gün içerisinde sıcaklığın arttığı anlarda ise delikler termal görüntülerde karaldı. Kısaca, bu sefer düşük sıcaklık sağlamak için devre dışı bırakılmışlardı. Vliet, buradan yola çıkarak timsahların çapraz akımlı dolaşım sistemine sahip olduklarını doğruladıklarını söyledi. Bu da, dev sürüngenlerin bir nevi iç termostata sahip olduğu anlamına geliyor.
T.rex dahil olmak üzere birçok dinozorun soğuk mu yoksa sıcak kanlı mı olduğu bilinmiyor. Bu konu bilim insanları arasında halen tartışılırken, T.rex’in deliklerini andıran bir diğer örnek de var. Zırhlı ankilozorların da tıpkı timsahlar gibi beynini optimum sıcaklıklarda çalıştırabilmek için kafatasında “tüneller” olduğu anlaşılmıştı.
The Anatomical Record dergisinde yayınlanan en son araştırma ile T.rex ve muhtemelen diğer dinozorların günümüzün soğuk kanlı canlılarında görülen ısı düzenleme sistemleri kullandığını doğruladı. Ancak bu sistemlerin metabolizmaları üzerindeki genel etkisini anlamak için daha çok araştırma gerekecek.
Kesinleşen bilgi ise T.rex’in kafatasındaki deliklerin çene kemiği ile bir ilgisi olmadığı, tersine buradaki kan damarları ile kafatası içindeki kan akışının sıcaklığını düzenlediği.
Witmer, “Geride kalan 100 senede bu boşlukları hep kaslar ile ilişkilendirdik. Ancak modern canlılardan biraz anatomi ve fizyoloji yardımı alarak bu hipotezi tepetaklak etmeyi başardık” dedi.
Ne demişler, bilim her şeydir.