Yeni bulgular, ateş kullandıkları bilinen Neandertallerin alevi yıldırım çarpması gibi doğal yollardan değil ama kendi yetenekleri ile elde ettiklerini gösterdi.
Avrupa’nın bilinen ilk sanat eserlerini yapan ve kemik ile tüylerden mücevher yaptıkları bile ortaya çıkan Neandertaller, modern insanın bugünleri göremeyen en yakın akrabasıydı. Son yıllarda yapılan araştırmalarda en az bizler kadar gelişmiş bir tür oldukları anlaşılan Neandertallerin, ateş yakmayı da bildiklerine işaret eden bulgular elde edildi.
Modern insanın ataları için ateş yakmayı keşfetmek, medeniyet adına atılan en büyük adımlardan biri olmuştu. Soğuklardan korunmanın yanı sıra yemeği besin değeri çok daha yüksek ve lezzetli tüketmeyi öğrenen atalarımız, aynı zamanda birçok yeni materyal üretti, yabani hayvanlara karşı korunmayı başardı ve gecenin karanlığını aydınlatabildi. Dahası, kamp ateşi etrafında toplanarak sosyalleşmeyi artırdı.
Arkeolojik bilgiler, insansı türlerin ateş kullanmayı 1,5 milyon yıl öncesine kadar bildiğine işaret etse de, bu yeteneğin nasıl kazanıldığı bilinmiyor. Birçok türün ateşe doğal kaynaklardan ulaştığı düşünülürken, ateş yakmayı sadece Homo sapiens’in öğrendiği kabul ediliyor.
Scientific Reports dergisinde yayınlanan yeni bir araştırma ise Neandertallerin atalarımız gibi ateş yakmayı bildiğini savundu. Connecticut Üniversitesi tarafından yapılan araştırmada, hidrokarbon ve izotopik verilere kullanılarak Neandertallerin doğal yollardan çıkan yangınlara çok az erişimi olduğu anlaşıldı. Bulgular, ateş kullandığı bilinen Neandertallerin alevi kendi imkanları ve yeteneği ile oluşturduğunu gösterdi.
Araştırmada yer alan antropolog Daniel Adler, “Ateşin Homo sapiens kaynaklı olduğu düşünülür ancak şimdi Neandertallerin de ateşi kullanabildiğini biliyoruz… Belki de sandığımız kadar özel değiliz” ifadesini kullandı.
Neandertal ve diğer insan türlerinin ateş kullandığını ortaya koyan en büyük deliller antik ateş çukurları ve kömürleşmiş hayvan kemikleri. Yeni deliller, Neandertallerin manganez dioksit gibi ateş yakılmasını sağlayan belli materyallere sahip olduğunu ortaya çıkardı. Manganez dioksit, diğer ateş üreten materyallere kıyasla daha düşük sıcaklıklarda sürtme ile kıvılcım üretebiliyor.
Öte yandan, Fransa’da elde edilen bulgular Neandertallerin ormanların gür ve yıldırım çarpmalarının bol olduğu mevsimlerde ateşi doğal kaynaklardan elde edebildiğini savunmuştu.
“Neandertaller ateş yakabiliyordu”
Adler ve meslektaşları yeni araştırmada hipotezlerini test etmek için Neandertallerin vahşi doğadaki yangınlarla ne kadar bağlantılı olduklarını araştırdı.
Araştırmanın merkezinde yatan kritik bir molekül, polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAHs), araştırmacılara gereken cevabı verecekti. Organik materyaller yandığı zaman ortaya çıkan PAHs, jeolojik süreçlerde yaşanan yangınlar hakkında bilgi sunabiliyor. Aynı zamanda, zayıf ve güçlü olarak iki türde meydana geliyorlar. Hafif olan lPAHs uzun mesafeler kat edebilirken, ağır olan hPAHs yerel bölge ile sınırlı kalıyor.
Araştırmada Ermenistan’ın Lusakert Mağarası’nda buşunan lPHAs analiz edildi. Neandertallerin kullandığı bir mağara olan Lusakert’in dışındaki hPHAs, vahşi doğadaki yangınların delili olarak belirdi. Ayrıca fosilleşmiş bitkilerin (özellikle yaprakların) üzerindeki mum kalıntılarından izotoplar analiz edilerek ateşin kullanıldığı dönemlerdeki iklim koşulları belirlendi.
Lusakert Mağarası’nda her biri 60 bin ile 40 bin yıl öncesine uzanan toplam 18 tortu tabakası incelendi. Bu tabakalarda bulunan hHPAs ve diğer arkeolojik veriler, mağarada ateşin Neandertaller tarafından çok yoğun olarak kullanıldığına işaret etti. Öte yandan, söz konusu dönemde mağaranın dışındaki doğal yangınların ise çok az yaşandığı tespit edildi. Dahası, izotopik veriler kuraklık gibi doğada yangına sebep verecek koşulların yaşanmadığını gösterdi.
Sonuçlar, Neandertallerin doğal yangınların az yaşandığı bir dönemde ateşi bulmak yerine yakabildiğini ve ağırlıklı olarak günlük yaşam için kullandıklarını ortaya koydu.
Daha fazla delil gerekiyor
Gizmodo’ya açıklama yapan kimyager Alex Brittingham, “Neandertallerin doğal kaynakların dışında ateşi kontrol edebildiklerine dair deliller olduğunu” belirtti ve ekledi:
“Lusakert Mağarası’nda bulunan arkeolojik bağlamın içinde daha uzun zaman ölçeklerindeki tüm soruları yanıtlamamız gerekiyor… Araştırmada yaprak mumlarından elde edilen iklim bilgisinden PAHs kaynaklı ateş verilerine veya antik insanın belli taşları kullanmasına kadar her bulgu zamana bağlı. Bu yüzden birbirinden bağımsız veri gruplarını karşılaştırırken hepsini farklı tanımlanmış stratigrafik tabakalar arasında karşılaştırıyoruz”.
Kısaca, araştırma direkt değil ama dolaylı olarak Neandertallerin ateş yakabildiğini belirtiyor. Hipotezin doğrulanması için daha fazla araştırma yapılması şart.
Brittingham, Lusakert Mağarası’ndaki hidrokarbonların iyi korunduğunu ve aradan geçen zamanda tortu tabakalarının hareket etmesi gibi durumların yetersiz delil gibi bir sorun oluşturmadığını belirtti.
Neandertallerin ateş yakabildiğini kanıtlamak bilim dünyası için hiç de şaşırtıcı olmayacak. Avrasya’da en az 360,000 yıl hayatta kalmayı başaran ve Homo sapiens ile karşılaşmasının ardından yok oluşa doğru sürüklenen Neandertaller, gelişmiş taş aletler yapmaları ve sanata düşkünlükleri ile belki bizden daha gelişmiş bir türdü.
Peki, tekrar hayata dönebililer mi?