NASA Başkanı Jim Bridenstine, Plüton’un gezegen unvanının elinden alınmasının 13’üncü yıldönümünde yaptığı açıklama ile “cüce gezegen” üzerinde yaşanan tartışmaları alevlendirdi.
Güneş Sistemi’nin Kuiper Kuşağı’na açılan kapısı olan Plüton, 24 Ağustos 2006 tarihinde Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) tarafından alınan karar ile “cüce gezegen” statüsüne indirgenmişti. Ancak bu kararı onaylamayan ve Plüton’un popüler kültürde diğer gezegenlerin aksine dışlanmasından hoşlanmayan (ben dahil) birçok insan mevcut. Plüton’un cüce gezegen unvanını aldığı günün yıldönümünde, NASA Başkanı Jim Bridenstine da Plüton savunucuları arasında yer aldığını ilan etti.
Colorado Boulder Üniversitesi’ne yaptığı ziyarette Bridenstine, “Sadece belirtmek isterim ki, Plüton bir gezegen… NASA Başkanı’nın Plüton’u tekrar gezegen ilan ettiğini yazabilirsiniz. Ben bu düşünceyi savunuyorum, böyle öğrendim ve bağlıyım” ifadesini kullandı.
Bridenstine’ın yaptığı açıklama resmi olarak bir değişiklik anlamına gelmiyor tabii ki. Ancak bilim insanları arasında yıllardır süregelen tartışmanın yeniden alevlenmesini sağladı.
“Alınan karar bilimsel bir hata”
IAU, nereden çıktığı bilinmeyen bir hamle ile Ağustos 2006’da gezegen ve cüce gezegen tanımlaması yapma gereği duymuş ve Plüton’u dokuzuncu gezegen olmaktan çıkarmıştı (gökbilimciler “yeni dokuzuncu” gezegeni arıyor).
Plüton’un başına gelenlerin sorumlusu, halen “Pluto killer” olarak anulan California Teknoloji Enstitüsü’nden (Caltech) Mike Brown. Brown ve meslektaşları, IAU’nun kararından önce Plüton’dan büyük görünen bir gök cismi keşfetmişti. Yunan tanrıçalarından Eris’in adı verilen gök cismi, “ilk cüce gezegen” olarak tanımlandı.
Plüton konusunda yaşanan sorun, Kuiper Kuşağı asteroit alanında yer alan gök cisminin bulunduğu bölgedeki sayısız diğer gök cismi ile kafa karıştıran bir karmaşanın içinde yer alması.
Plüton sistemini yakından gözlemleyen ilk uzay aracı New Horizons ekibinin başında yer alan Alan Stern, Plüton’un gezegen unvanının elinden alınmasına en başından beri sıcak bakmayan isimlerden.
IAU kararına Eylül 2006’da tokat gibi bir cevap yazan Stern, şu ifadeleri kullanmıştı:
“Plüton’un IAU tarafından konulan tanımı sadece işlemez değil, öğretilemez. Bilimsel olarak hatalı ve bilimsel tutatsızlığa karşı savunulamayacak kadar çatışmalı… New Horizons projesi, kamudan artan desteğin yanı sıra binlerce olmasa da yüzlerce profesyonel araştırma astronomu ve gezegen bilimcisi ile IAU’nun 24 Ağustos 2006’da aldığı kararı onaylamayacaktır.”
Stern’in belirttiği gibi kamu ve bilimsel camiada Plüton’un (beş uydusu olan bir gök cisminden bahsediyoruz) cüce gezegen olduğu tanımı birçokları tarafından reddedildi. Hatta Stern, bu sene başında IAU yetkilisi Ron Ekers’in de Plüton’un bir gezegen olduğunu savunduğunu not düştü.
IAU kararından dönecek mi?
IAU tarafından Plüton’un görkemini ayaklar altına almaya çalışan kararın arka planı da fazlasıyla düşündürücü. En dikkat çekici faktör, tam 9,000 IAU üyesinden sadece 424 tanesinin oyu ile Plüton’un cüce gezegen ilan edilmesi.
2006 tarihli Nature makalesinde ifade edildiği gibi yüzlerce gezegen bilimcisi karara anında itiraz etmişti. Plüto gibi çok katmanlı atmosferi bulunan, organik bileşenler içeren ve beş uydusu bulunan bir gezegen, “cüce” olarak tanımlanmıştı.
Temmuz 2015’te New Horizons uzay aracının detaylı görüntülerini elde ettiği Plüton, sanılanın aksine jeolojik olarak son derece aktif bir gezegen olduğunu da gösterdi. Buzul volkanlarından, kayalık sıradağlarına ve geniş düz ovalarından pus dolu atmosferine kadar göz alıcı bir görünüme sahip Plüton, kesinlikle Kuiper Kuşağı’nda yatan sayısız donuk kaya parçasından biri değil.
IAU, Plüton’u cüce gezegen ilan ederken “yörüngesini diğer gök cisimlerinden arındırmamış” mazeretini kullanmıştı. O zaman neredeyse her gün üzerine asteroit düşen Jüpiter ile binerce Dünya’ya Yakın Nesne (NEO) ile tehdit altındaki Dünya da mı cüce?
Bu saçma yaklaşımın halen geçerli olmasından rahatsız bilim insanları, geçtiğimiz yıl “bir gök cisminin gezegen kabul edilebilmesi için küre şeklini alacak kadar büyük olması gerektiği” tanımını öne çıkarmıştı.
Central Florida Üniversitesi’nden Philip Metzger, bu düşünceyi şu şekilde savunmuştu:
“Küre şeklini elde etmek bir gezegenimsi cismin evrim sürecinde önemli bir yer tutuyor çünkü bu gerçekleştiğinde gök cisminde jeolojik faaliyet başlıyor.”
IAU şu ana kadar geri adım atma tenezzülünde bulunmuş değil. Ancak giderek büyüyen Plüton savunucularının karşısında ne kadar direnebilecekler göreceğiz.